و موضوعاتى است كه خصوصيات آنها براى ما در آينده روشن نيست ( يعنى نمى دانيم كدام يك از اين قوانين بر او حكومت خواهد نمود ) از اين نظر ، چنين فردى ، داراى سرنوشتى مبهم و غير معين است .
و اما در مورد ايراد دوم : كوتاه سخن آنكه : مقصود از حتمى ، همان قطعيت عارضى است كه با امكان خلاف آن ، منافات نخواهد داشت و اصولا هر موقع درباره غير خدا سخن از ضرورت و وجوب به ميان مى آيد ، مقصود قطعيتى است كه بر روى يك امر ممكن ، عارض مى گردد . . [1] نظريه دوم و نقد آن موجودات جهان بر دو قسمند : برخى از آنها امكان بيشتر از يك نوع خاص از وجود ، در آنها نيست ، مانند مجردات علوى ، برخى ديگر اين گونه نيستند ، امكان بيش از يك نوع خاص از وجود ، در آنها هست و آنها ماديات مى باشند .
موجودات مادى ، آنهايى هستند كه از يك ماده خاص به وجود مى آيند و زمينه به وجود آمدن موجودات ديگر مى باشند ، مانند همه موجوداتى كه محسوس و ملموس ما مى باشند .
ماده طبيعى ، نقش پذير صورتهاى مختلف است ، ماده طبيعى ، استعداد تكامل دارد . ماده طبيعى از بعضى عوامل طبيعت ، قوت و نيرو مى گيرد و از بعضى ديگر ، نقصان پيدا مى كند و يا راه فنا و زوال مى گيرد . ماده طبيعى استعداد دارد كه با علل و عوامل مختلف ، مواجه شود و قهرا تحت تأثير هر كدام از آنها يك حالت و كيفيت و اثرى پيدا كند ، مخالف با حالت و اثرى كه از آن ديگرى مى توانست پيدا كند .
يك تخم كه در زمين كاشته مى شود ، اگر مصادف شود با آب ، هوا حرارت ،

[1] - سرنوشت از ديدگاه علم و فلسفه ، ص 185 - 186 .

110