و چه بسا ممكن است فعل و انفعالاتى صورت گيرد و يا مواضعى پديد آيد كه از وجود آنها آگاهى نداشته باشيم ، از اين رو ممكن است پيش از اجل طبيعى ، عمر آدمى به سر آيد و اين همان مرگ اخترامى و غير طبيعى است .
و با اين بيان ، رمز تقسيم اجل به مسمى ( قطعى ) و غير مسمى ( غير قطعى ) در نظام آفرينش ، معلوم گرديد . و روشن است ابهامى كه اجل غير مسمى دارد ، منافاتى با تعيين اجل مسمى نخواهد داشت ، و چه بسا ممكن است اجل مسمى با غير مسمى يكى بشوند و گاهى هم ممكن است با هم اختلاف پيدا كنند ، ولى آنچه كه واقع مى شود ، همان اجل قطعى است . [1] مرحوم علامه طباطبائى نيز ، در اين باره به شكل گسترده ترى بحث كرده است ، ولى جان كلام همان است كه گفته شد . براى تحقيق بيشتر ، به آنجا مراجعه شود . [2] اشكالاتى كه به اين نظريه شده است برخى از بزرگان با اينكه في حد ذاته اين تفسير را قابل قبول و مطابق با بعضى از روايات و تعابير دينى مى دانند ، در عين حال ، آن را از دو ايراد ذيل به دور نمى دانند .
1 - به يك معنا تمام تقديرها ( قطعى و تغيير ناپذيرند ) زيرا قوانينى كه بر اين جهان حكومت مى كنند ، همه آنها قطعى هستند ، تغيير و تخلف در آنها راه ندارد ، في المثل كسى كه داراى توانائى جسمى و روحى خاصى است ، اگر رعايت بهداشت كند وبرايش عوامل غير مترقبه ديگر پيش نيايد ، صد و بيست سال عمر خواهد كرد ، اين يك قانون قطعى و تغيير ناپذير است ، و اگر رعايت بهداشت نكند

[1] - تفسير الميزان ، ج 7 ، ص 7 .
[2] - تفسير الميزان ، ج 13 ، ص 75 - 80 .

108