او نباشد ، يا از حوزه قانون عليت خارج بوده باشد و در مقابل آن ، عرض اندام كند ، تصور ندارد . پس تغيير و تبديل سرنوشت به معناى قيام عاملى در نقطه مقابل قضاء و قدر يا در جهت مخالف قانون عليت ، محال و ممتنع است .
و اما تغيير سرنوشت به معناى اينكه عاملى كه خود نيز از مظاهر قضاء و قدر الهى وحلقه اى از حلقات عليت است ، سبب تغيير و تبديل سرنوشتى بشود و به عبارت ديگر : تغيير سرنوشت به موجب سرنوشت و تبديل قضاء و قدر به حكم قضاء و قدر ، هر چند شگفت و مشكل به نظر مى رسد اما حقيقت است .
در مورد سرنوشت حتمى و غير حتمى ، تفسيرهاى گوناگونى كرده اند كه معروف ترين آنها عبارتند از :
نظريه أول هر پديده اى كه علل و اسباب ويژه اى دارد ، چنانچه همه آنها در وقت مخصوص به خود ، وجود پيدا كند ، قضاء و قدر الهى نسبت به آن پديده در آن وقت ، حتمى و قطعى خواهد بود ، ولى اگر در آن وقت به خاطر آماده نبودن همه اسباب و علل و يا پديد آمدن موانع ، پديد نيايد ، قضاء و قدر الهى نسبت به آن در آن وقت ، غير حتمى خواهد بود ، گرچه براى كسى كه از حقايق امور ناآگاه است ، جلوه حقيقى داشته باشد .
مثلا پزشكى ، شخصى را مورد معاينه قرار مى دهد ، از لحاظ توانائى جسمى و روحى ، عمر صد ساله را به او نويد مى دهد ، چنين شخصى كه استعداد و آمادگى عمر صد ساله را دارد ، چنانچه تمام شرايط و اسباب و عوامل زندگى تا صد سال ، برايش فراهم گردد و عوامل نابودى از او دور شود ، برايش عمر صد ساله سرنوشت قطعى خواهد بود ، و اگر نه با آن كه ظواهر امر ، چنين عمرى را اقتضاء مى كرده ،

106