هر گونه دانشى آفريد و قابليت كسب علوم را به او داد و اين مطلب در احوال كودكان قابل مشاهده مىباشد . « سخن باطلى است و معلوم مىشود كه او از علوم عقلى چيزى نمىداند . كودكان علوم ضرورى زيادى از قبيل محسوساتى كه از راه بينايى ، شنوايى و چشايى بدست مىآيد ، دارند . تمام اين محسوسات علومى است كه از طريق حس حاصل مىشود . از آنجايى كه اين مرد عالم به علوم عقلى نبوده ، گمان برده كه مبدأ فطرت و آغاز آفرينش كه حكما مىگويند نفس در آن خالى از هر دانشى است ، موقع طفوليت است . كسى كه اندك اطلاعى از حكمت دارد ، مىفهمد كه اين حرف باطل است . زيرا جنين علوم فراوانى را مىداند تا چه رسد به طفل . منظور از مبدأ فطرت و آغاز آفرينش ، لحظه اى است كه نفس به بدن تعلق مىگيرد . نفس در اين حالت از تمامى علوم جز علم به ذات خود ، خالى است . اين تحقيق در كتابهاى حكمت در جاى خود آمده است و در اين مقام بسط آن مناسب نمىباشد . غرض اينكه اين مرد اهل معقولات نبوده ، گمان برده كه از طرق عقلى توانسته اشاعره را رسوا سازد .
منظورش از اين گفته كه : « اشاعره . . . قضاياى محسوس را آنگونه كه خواهد آمد ، انكار كرده‌اند ، از اين انكار ، انكار معقولات كلى كه فرع محسوسات است و انكار علوم اكتسابى لازم مىآيد و اين عين سفسطه است » . اين است كه اشاعره وجوب تحقق رؤيت را به هنگام تحقق شرايط و عدم امتناع و ادراك را به هنگام فقد شرايط انكار كرده‌اند . به زودى خواهيد ديد كه هيچ يك ، انكار قضاياى محسوس نيست . از طرف ديگر منظور او از انكار قضاياى محسوس اين است كه آنان اعتماد بر قضاياى محسوس را منع مىكنند .
زيرا در محسوسات اشتباه راه مىيابد و بر اين اساس حكم حس قابل اعتماد نيست . بايد دانست كه اين مذهب گروهى از عقلا است كه اشاعره هم آن را ذكر نموده‌اند و آن را باطل كرده و معتقدند كه حكم حس در محسوسات معتبر است ، چنانكه در كتابها و مقالات آنان مشهور است . اگر هم فرض شود كه اين مذهب آنان است ، نمىتوان گفت كه هر كس معتقد به بطلان حكم حس باشد لزوما تمام معقولات را انكار نموده است . زيرا برهان مقدمات متعددى دارد كه يكى از آنها محسوسات است . پس اين ملازمه كجا است ؟ ! بنابراين دانسته شد كه در اين بحث مىخواست اشاعره را ملزم به سفسطه كند ، ولى نه تنها نتوانست آنان را ملزم كند بلكه چنانكه بيان كرديم ، سخنان مشوش خود او عين سفسطه و اشتباه است - و الله العالم .

99