بد گفت . بدين جهت مالك از او روايت نكرد . » شايد بتوان آن را دليلى بر ترك روايت سعد از سوى مالك دانست ، اما ايرادى بر سعد وارد نيست . زيرا آدم عاقل نمىتواند بپذيرد كسى سه سال پس از پدرش متولد شود و در اين مدت در شكم مادر باشد و اكنون او را به پدرش منسوب و نسب وى را تصديق كند ! در همين كتاب تهذيب التهذيب در شرح حال محمد بن اسحق ، صاحب سيره معروف آورده : « مالك درباره او گفت : « يكى از دجّالها است . » سپس در پاسخ وى قول محمد بن فليح را آورده كه گفت : « مالك مرا از دو شخص نهى كرد در حالى كه خود در كتاب موطا از آن دو فراوان روايت و به اخبار آنان احتجاج نموده است » .
نتيجه بحثش اين است كه قدح مالك بىاعتبار است زيرا در عمل ، گفتار خود را نقض كرده است .
در اينجا چند تن از علماى جرح و تعديل را مورد بررسى قرار مىدهيم تا حقيقت امر كاملا براى شما معلوم گردد . و بزرگترين و مشهورترين آنان را با ذكر خلاصه اى از احوال در حدّى كه در اينجا براى ما مقدور باشد ، مىآوريم :
1 - احمد بن حنبل : در كتاب تهذيب التهذيب در شرح حال على بن عاصم بن صهيب واسطى مىگويد : « ابو خيثمه گفت : به ابن معين گفتم : احمد مىگويد : او كذّاب نيست ، گفت : نه اينچنين نيست . به خدا سوگند كه اصلا از نظر وى ثقه نبود و از او چيزى روايت نكرده است ؛ پس چگونه امروز از نظر وى ثقه شده است ؟ ! » اين مطلب به صراحت مىگويد كه ابن معين احمد را متهم و او را تكذيب مىكند . سيد جليل القدر علوى ، محمد بن عقيل در كتاب خود العتب الجميل ، ص 102 ، از مقبلى در العلم المشامخ نقل مىكند كه :
« چون احمد قائل به مسئله خلق قرآن بود و به سبب آن دچار مشكلاتى مىگشت ، آن را به منزله عدل توحيد يا بالاتر از آن قرار داد و با تعصب نسبت به اين مسئله روايت مخالفان خود را رد كرد . » سپس مىگويد : « اين خيانت به سند است . » آنگاه گفت :
« حتى در آن زياده روى كرد و روايات كسانى را هم كه در اين باره توقف كرده بودند رد كرد . او مىگفت : فلانى واقفى است و مورد سرزنش . حتى غلو كرد و افزود : هرگز نقل روايت و حديث از كسى مثل ابن معين را كه به آزمايش خلق قرآن پاسخ داده ، دوست ندارم . » من مىگويم : مقبلى راست مىگويد . كسى كه كتابهاى تهذيب التهذيب و ميزان الاعتدال را بدقت از نظر بگذراند آن را به نصب العين خواهد ديد .
2 - يحيى بن سعيد قطان : در تهذيب التهذيب در شرح حال همام بن يحيى ابن دينار

9