آمده : « احمد بن حنبل گفت : يحيى بن سعيد در نوجوانى شهادتى داد كه همام او را عادل ندانست . وى نيز كينه او را بدل داشت » در ميزان الاعتدال آمده : « احمد گفت : از ابن سعيد بدنظرتر در مورد حجاج و ابن اسحاق و همام نديدم ، احدى نمىتواند در مورد آنان به وى مراجعه كند » ضرورتا فاسق شمردن مسلمان و حقد و كينه دائمى نسبت به او به علَّت كارى كه ظاهرا در آن معذور بوده ، بزرگترين گناهى است كه فرد را از اعتبار مىاندازد و ارزش گفتارش را در جرح و تعديل از بين مىبرد .
3 - يحيى بن معين : ابن مجرد در تهذيب التهذيب و ذهبى در ميزان الاعتدال ، هر دو در شرح حال ابن معين آورده‌اند ، « ابو داود در وى شك داشت . احمد بن حنبل گفت : كراهت دارم كه از وى روايت بنويسم . » باز ابن حجر گفته : « ابو زرعه گفت : از روايات وى نمىتوان سود جست . زيرا از مردم بد مىگويد و از على بن مدينى به وجوه گوناگون روايت مىكند . » وى در شرح حال شجاع بن وليد مىگويد : « ابن معين به شجاع برخورد و به او گفت : كذّاب ، شجاع به او گفت : اگر من كذاب بودم كه سخنت راست است و گرنه خدا ترا رسوا سازد ! احمد گفت : گمان مىكنم دعاى اين پير ، او را گرفت . » در ميزان الاعتدال هم مانند اين مطلب آمده است . تناقض كلام وى در مسئلهء ابن ازهر گذشت . در آنجا ديديد كه اول او را دروغگو خواند ، اما چيزى نگذشت كه او را تصديق كرد و به علماى ثقه خود نسبت كذب داد .
4 - ابن المدينى ، ابو الحسن على بن عبد الله بن جعفر : آنگونه كه ابن حجر و ذهبى در دو كتاب فوق الذكر در شرح حال ابن المدينى آورده‌اند ، احمد بن حنبل وى را كاذب خوانده است . ابن حجر مىگويد : « به ابراهيم حربى گفتند : « آيا ابن المدينى به كذب متهم بود ؟ » پاسخ داد : « نه ، ليكن حديثى روايت مىكرد و براى خشنودى ابن ابى دؤاد كلمه اى بدان مىافزود » پرسيدند : « آيا از احمد بد مىگفت ؟ » پاسخ داد : « هر گاه حديثى از احمد در كتابهاى خود مىديد ، براى خشنودى ابن ابى دؤاد مىگفت : آن را ترك مىكنم . » اى كاش مىدانستم كه چگونه به كذب متهم نبود و حال آنكه به گمان وى براى خشنودى رفيقش كلمه اى در حديث مىافزوده است ؟ ! آيا قابل تصور است كه گفته شود از احمد بدگويى نمىكرد در حالى كه با وى به گونه اى بدتر از بدگويى و نظاير آن رفتار كرده است ، يعنى احاديث احمد را ترك گفته است . بنابراين كسى كه به دروغ كلمه اى در حديث مىافزايد و احاديث معتبر را ترك مىكند و رواياتى را كه از نظر خودشان صحيح و مقبول است ، به منظور دنيا خواهى و رضايت اهل دنيا ، باطل

10