اباطيل خود آورده ، چنان عمل مىكنيم كه خداى فرموده : * ( « وَأَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ » ) * [1] .
من مىگويم :
اشكال وارد بر پاسخى كه از مقدمه اوّل داده چنين است : بر اساس مذهب آنان لازم نيست كه معجزه فايده و مصلحت داشته باشد . زيرا نه چيزى بر خداى واجب است و نه چيزى از او قبيح . لذا جايز است كه خداوند معجزه را اصلا بدون فايده انجام دهد .
گذشته از اين ممكن است فايده و حكمت خلق معجزه به دست كاذب از جنس حكمت و فايدهء خلق كفر و سبّ خداوند و پيامبران باشد ، بدين صورت كه خلق معجزه به دست دروغگو در نظام كلى جهان دخيل باشد ، چنانكه به زعم آنان خلق كفر و سبّ خداوند متعال در نظام كلى جهان دخالت دارد . پس لازم نمىآيد كه در آنچه وى ادعا كرده ، مصلحت معجزه ، تصديق پيامبر باشد . خلاصهء كلام اينكه التزام به اينكه تصديق ، مصلحت معجزه است ، بر اثبات غرض براى خداوند متعال يا وجوب چنين مصلحتى بر او ، موقوف است . امّا از آنجايى كه هر دوى اين مطلب را انكار كرده‌اند ، التزام بر اينكه تصديق ، مصلحت معجزه است ، امكان ندارد . گذشته از اين ما از در نظر گرفتن مصلحت براى خداوند متعال ، چيزى جز اينكه غايت و غرض خداوند است ، نمىدانيم و اينكه گفت : علت غايى موجب نقص و حاجت است ، پيش از اين بطلان آن را دانستيد و ديديد كه مصلحت به بنده برمىگردد . پس نه نقص در حق خداوند سبحان لازم مىآيد و نه حاجت ؛ توضيح كامل و مشروح آن را در مطلب چهارم آورديم .
در پاسخ وى كه در مقدمهء دوّم گفت : اشاعره آن را ثابت كرده ، بر آن با دلايل صريح و حق استدلال نموده‌اند ، مىگوييم : ما هم انكار نمىكنيم كه آنان هم اين مقدمه را اثبات كرده‌اند ؛ ليكن مىگوييم : اين مقدمه بر اساس مذهب آنان لازم نيست . زيرا مىگويند : نه چيزى از خدا قبيح است و نه چيزى بر او واجب و جميع ضلالتهاى هستى را خداوند خلق كرده است ! اى كاش بعضى از آن دلايل حق و صريح آنان را براى ما بيان مىكرد .
زيرا دليلى از آنان جز عادت سراغ نداريم كه آن را هم در آيندهء نزديك خواهيد ديد .
اما از ترديد وى در فهم مراد مصنف ، قسم اوّل را انتخاب مىكنيم كه مىگويد :
خداوند متعال دعواى بر حق و باطل را خلق كرده است و مىگوييم : اگر خداوند خالق دعواى هر دو باشد و چيزى از او قبيح نباشد ، پس چه مانعى دارد كه براى هر كدام

[1] . اعراف / 199 .

446