در آنچه ادعا كرده ، از سوى خداوند متعال است و متوقف است بر اظهار معجزهء مشتمل بر حكمت و مصلحت و غايت نه بر اثبات غرض و علت غايى كه موجب نقص و احتياج خداوند باشد . پس مقدمه اوّل بر اساس رأى اشاعره ثابت و ايرادى كه وى بر آنان گرفته باطل است .
مقدمهء دوّم اين است كه هر كسى كه خداوند متعال او را تصديق كند ، صادق است .
اين مقدمه را نيز اشاعره ثابت كرده‌اند و با دلايل صريح و حق بر اثبات آن استدلال نموده‌اند و از اينكه خداوند قبايح را كه نسبت به او قبيح نيست ، خلق كرده ، لازم نمىآيد كه ادعاى هر مدعى نبوّت ، خواه بر حق باشد و خواه باطل ، از خداوند باشد . ما نمىدانيم كه منظور وى از اين بيان چيست كه دعوى بر حق و باطل از خداوند متعال است ؟ اگر منظورش اين است كه خداوند آن را خلق كرده ، در اين مطلب بحثى وجود ندارد . زيرا هر فعلى را خداوند متعال خلق مىكند امّا اگر منظورش اين است كه مورد رضاى خداوند است و خدا حق و باطل را مىفرستد ، اين باطل آشكار است . زيرا خداوند براى بندگانش كفر و گمراهى نمىخواهد ، اگر چه - همانطور كه بارها از ما شنيده‌ايد - اين هم خلق و تقدير خدا است . هر كس ادعاى نبوت كند ، در حالى كه مبعوث از سوى خداوند باشد ، عادت خدا بر اظهار معجزه به دست او جارى شده تا تصديق او باشد . عادت خداوند در اين باره تخلف نكرده و جريان عادت خداوند بر خلاف آن به منزلهء محال عادى است و معجزه به دست دروغگو را محال عادى مىداند . حاصل كلام اينكه اشاعره به عدم وجوب چيزى بر خداوند عقيده دارند . زيرا خداوند مالك مطلق است .
همچنين مىگويند : چيزى بر خداوند واجب نيست . اما اينكه گفت : « چگونه مىتوان دانست كه اين كسى را كه خدا تصديق كرده ، در دعوى خود صادق است ؟ » مىگوييم : به تصديق معجزه . اما اينكه گفت : « جايز است كه خداوند معجزه را به دست دروغگو ظاهر كند . » مىپرسيم : منظورتان از اين جواز چيست ؟ آيا امكان عقلى است ، كه اين عقلا ممكن است ، يا منظورتان اين است كه عقل بر حسب عادت آن را جايز مىداند كه مىگوييم عادتا ممتنع است و علم عادى به ما مىفهماند كه اين در عادت خداوند جارى نمىشود ، همانگونه كه جزم داريم فلان كوه ، الآن به طلا تبديل نشده است . پس آنچه گفتند ، از عقيدهء اشاعره لازم نمىآيد . ما در برخورد با سخنان درازى كه از ترهّات و

445