اينكه گفت : « اما بحث عوض در افعال خداوند متعال ، بطلانش را پيش از اين آورديم . » متذكر مىشويم كه پيش از اين ذكرى را از عوض در افعال خداوند متعال كه همان آلامى است كه متكلمان آن را نفع مستحق نه بر وجه تعظيم و اجلال دانسته‌اند ، به ميان نيامد ، بلكه در شرط پنجم تكليف ، ذكر ثواب بر افعال بنده كه بر انجام آنها مكلف شده و آن را نفع مستحق بر وجه تعظيم و اجلال خوانده‌اند ، گذشت . پس چگونه گمان مىكند كه بطلان عوض در افعال خداوند متعال را كه سخن مصنّف در اينجا ، بر آن واقع شده ، پيش از اين داده است ؟ ليكن امر بر وى مشتبه شده و چون بدان علم نداشته ، خلط مبحث كرده است و بر اساس همين خلط مبحث در ادامهء سخن خود گفته است : « مثل تاجر و عاملى كه كارها را كرده ، الآن جزاى واجب بر خداى متعال را مىخواهد و در آن مشهد عظيم مدعى مىشود و به خدا مىگويد : تو در دنيا مرا عذاب كردى ، الآن تو را رها نمىكنم . » زيرا ربطى بين آلام كه افعال خداوند متعال است ، با اعمال بنده وجود ندارد و جزاى يكى به جزاى ديگرى مربوط نمىشود .
در پاسخ اينكه گفت : « آيا از خداوند شرم نمىكند كه در دنيا معتقد بوده » ، مىگوييم :
در اعتقاد حق كه عقل بر آن دلالت دارد و كتاب عزيز در دو مورد ثواب و عقاب ، بر آن تصريح و خداوند رحمت را بر خويش واجب كرده و همين اعطاى ثواب و عوض را طلب مىكند ، هيچ شرفى نيست . بلى ، شايسته است كه بنده از ادعاى به حق اگر نيازى به ادعا باشد ، شرم كند ؛ ليكن محال است كه خداوند متعال بندهء مسكين خود را به ادعاى حق ، نيازمند گرداند ، چه خداوند سريعترين حسابرسان و رحيمترين بخشنده‌ها است . از سوى ديگر اين عقيده و تعليم به نظر آنان از افعال خداوند متعال است ، پس ابن مطهر چه كرده كه به جهت تعليمى كه فعل خداوند است مورد ملامت قرار گيرد ولى خداوند خالق مؤثر آن ، ملامت نشود ؟ ! حقا كه اين گفته چيزى جز شگفتى نيست !

442