تكليف عاجز ناتوان را به خلق مثل خداوند متعال و ضدّ ، شريك و فرزند براى خدا و عقاب وى را به جهت اين كار و نيز تكليف وى را به صعود بر مكانى بلند چنانكه يك پايش را بر زمين و پاى ديگرش را بر آن مكان قرار دهد ، جايز دانسته‌اند . همين براى ناقص عقلى ، كم دينى و مجرميت نزد خداوند براى كسى كه خداوند متعال را به چنين چيزى نسبت مىدهد ، كافى است ، بلكه بر اساس مذهب آنان ، خداوند متعال احدى را مگر بما لا يطاق تكليف نكرده . آيا به نظر شما ، كسى كه چنين عقيده اى دارد ، آنگاه كه در مقابل پروردگار متعال قرار گيرد و خداوند از او بپرسد كه چگونه چنين عقيده اى داشتى و به جهت آن قرآن عزيز را تكذيب كردى كه مىگويد :
* ( « لا يُكَلِّفُ الله نَفْساً إِلَّا وُسْعَها » ) * [1] ، چه پاسخى خواهد داشت ؟ !
فضل مىگويد :
در فصلى كه تكليف بما لا يطاق در آن بيان شد ، ديديد كه ما لا يطاق داراى سه مرتبه است و تكليف فقط به مرتبه دوّم جايز نيست . تكليف به مرتبه اوّل به اتفاق همه جايز است و واقع . مثل تكليف ابو لهب به ايمان . اين بر حسب تجويز عقلى است . اما استقرا حكم مىكند كه تكليف بما لا يطاق واقع نشده است و خداوند هم فرموده : * ( « لا يُكَلِّفُ الله نَفْساً إِلَّا وُسْعَها » ) * [2] ، اين مذهب اشاعره است . شگفت از اين مرد كه به دروغ بهتان مىزند و سپس بر آن اعتراض مىكند . گويا موفق نشده كتابى از اشاعره در كلام مطالعه كند بلكه عقايد آنان را از مشايخ شيعى خود شنيده است و بين آنان جا افتاده كه اين عقايد اشاعره است . از خدا و خواننده كتابش شرم نكرده كه اين اباطيل و ترهّات را آورده است .
من مىگويم :
در آن فصل ادعاى وى مبنى بر اتّفاق بر وقوع تكليف بما لا يطاق در مرتبه اوّل را بيان كرديم و آن را مردود دانستيم و نيز محقق نموديم كه ما هيچ كدام از اين مراتب را جايز نمىدانيم و حال اينكه آنان تكليف به هر سه مرتبه را جايز مىدانند و نيز تكليف ابو لهب به ايمان را در همانجا توضيح داديم و بيان كرديم كه از نظر آنان خداوند احدى را تكليف نكرده مگر بما لا يطاق . زيرا تمامى افعال بندگان مخلوق خداوند سبحان است و بنده اثرى در آن ندارد . لذا همهء افعال بندگان ما لا يطاق است . مع ذلك خداوند ، بنده را بدان مكلف كرده است . با توجه به اين گفته آيهء مباركهء * ( « لا يُكَلِّفُ الله نَفْساً إِلَّا وُسْعَها » ) * [3]

[1] . بقره / 286 .
[2] . بقره / 286 .
[3] . همان .

433