همانگونه كه مصنّف بيان كرده ، دروغ خواهد بود ! خصم هم به آن جاهل نبوده ليكن با تكذيب مصنّف و اسائه ادب نسبت به او تجاهل از مذهب خود ، قصد نيرنگ و مسخ حقيقت كرده است .
مصنّف - قدّس الله نفسه - مىگويد :
5 - فعل مستحق ثواب باشد . در غير اين صورت لازم مىآيد كه خداوند متعال عبث و ظلم كرده باشد . در اين باره نيز اشاعره مخالفت كرده‌اند . آنان ثواب را مستحق هيچ يك از افعال نمىدانند بلكه جايز دانسته‌اند خداوند به چيزى تكليف كند كه مستحق عقاب است و پيامبرى مبعوث كند كه مردم را به انجام تمام كارهاى قبيح و ترك تمام طاعات تكليف كند . از اين عقيده آنان لازم مىآيد كه بندهء مطيع كه در انجام طاعت سعى بليغ دارد ، سفيه ترين مردم و جاهلترين جاهلان باشد . از اين حيث كه خويشتن را با مال و جان در انجام چيزى خسته مىكند كه چه بسا هلاكت وى در آن باشد و از سوى ديگر بندهء معصيتكارى كه در انجام معصيت و فسق مىكوشد ، عاقلترين عقلا باشد از اين حيث كه در رسيدن به لذت تعجيل مىكند و چه بسا كه هلاكت وى در ترك آن باشد و نجاتش در انجام آن . در نتيجه ساختن مدارس ، كاروانسراها و مساجد از كم خردى بشر خواهد بود كه اموال را در راهى خرج مىكنند كه نه در دنيا سودى دارد و نه در آخرت .
فضل مىگويد :
شرط فعلى كه تكليف بدان واقع مىشود ، اين است كه از نوع افعالى باشد كه در عادت خداوند متعال بر آن ثواب مترتب مىشود نه اينكه بر خداوند متعال واجب است بندهء مطيع را ثواب دهد . زيرا چيزى بر خداوند واجب نيست ، بلكه عادت خداوند بر اعطاى ثواب به دنبال عمل صالح ، جارى شده است و مكلفين بر عهدهء خداوند متعال دينى ندارند كه قضاى آن بر خدا واجب باشد و اگر چنين بود ، لازم مىآمد كه بندگان با خداوند متعال تجارت كنند چنانكه كارگر به هنگام فراغت از كار ، مزد خود را دريافت مىكند و اگر كارفرما اجرتش را ندهد ، ظالم و جائر است . اين مذهب باطل است و كسى كه نعمتهاى خدا را بر بندگان و علو مرتبه پروردگارى را مىشناسد و مىداند كه تمام مردمان ، بندگان خدايند و به هر كس بخواهد ، مىدهد و از هر كس بخواهد ، دريغ مىورزد و آنان نه حقى بر خداوند دارند و نه مستحق چيزى هستند بلكه ثواب به فضل خدا است و عادت او چنين جارى شده كه بنده مطيع را به دنبال طاعتش ثواب دهد

434