محذورهاى فاسدى را كه نمىتواند عذر قابل قبولى باشد ، بهانه قرار دهيم ؟ مگر چه فرقى است بين اين دو فعل و چرا يكى از خداوند متعال صادر و ديگرى از بنده صادر مىشود ؟ ! 2 - دليل آنان در همين وصف هم مىآيد . اگر از نظر آنان اين دليل حق باشد ، اسناد اين وصف هم به بنده ممتنع است و اگر باطل باشد ، احتجاج بدان ممتنع است .
3 - طاعت بودن فعل اين است كه موافق امر شارع باشد و موافق بودن فعل با امر شارع ، چيزى است كه به ذات فعل برمىگردد ، اگر مطابق امر شارع باشد ، طاعت است و گرنه طاعت نخواهد بود . در اين صورت فعل در ذات خود مستند به بنده خواهد بود و نه در چيزى از صفات خود . در اين صورت اين عذر آنان هم مثل عذر اوّل منتفى خواهد شد .
4 - طاعت حسن است و معصيت قبيح . به همين جهت خداوند متعال ابليس و فرعون را به دليل مخالفت با امر خدا مذمت كرده است . هر فعلى كه خداوند متعال انجام دهد ، از نظر آنان حسن است . زيرا از نظر آنان حسن فعل معنايى جز صدور آن از خداوند متعال ندارد . اگر اصل فعل از خداوند متعال صادر شده باشد ، وصف آن به قبح ممتنع است و بايستى به حسن موصوف باشد . پس معصيتى كه از بنده صادر مىشود ، اگر از خداوند صادر شده باشد ، وصف آن به قبح ممتنع خواهد بود . پس معصيت نبوده ، فاعل آن مستحق ذم و عقاب نخواهد بود . در نتيجه ذم ابليس و ابو لهب و ديگر كافران توسط خداوند پسنديده نخواهد بود . زيرا از آنان قبيح و معصيتى صادر نشده است . در اين صورت اصلا معصيتى از بنده تحقق نخواهد يافت .
5 - همگان اجماع دارند كه خداوند متعال از معصيت نهى كرده است و قرآن مشحون از آياتى است كه از معصيت نهى كرده ، بر آن وعده عذاب داده است . پس هر آنچه كه خداوند از آن نهى كرده ، قبيح است . زيرا از نظر آنان قبيح معنى ندارد مگر آنچه كه خداوند از آن نهى كرده است ، با اينكه از ابليس و فرعون و ديگر افراد بشر صادر شده است و هر آنچه كه از بنده صادر مىشود ، مستند است به خداوند متعال و بلكه فاعل آن خداوند است و لا غير . پس حسن خواهد بود و حال اينكه بنابر فرض قبيح است .
در نتيجه خلف پيش مىآيد .
قول سوّم ، بالضروره باطل است . زيرا اثبات چيزى كه قابل تعقل نيست ، غير معقول

409