اين باطل مىباشد . زيرا اراده و اختيار از جمله صفات است . ياران وى عقيده دارند كه اراده از جمله چيزهايى است كه خداوند متعال در بنده خلق مىكند و بنده با اراده و اختيار فعل را ترجيح مىدهد . پس خداى را سپاس كه على رغم خواست او ، وى را به حق ناطق كرد و معتقد شد كه افعال بنده را خداوند متعال خلق مىكند . ليكن ممكن است آن را چنين دفع كند كه از افعال اضطرارى است . اين عين مكابره است كه گفته شود :
اختيار فعل اضطرارى است .
اما اينكه گفت : « دليل آنان در خود اختيار هم مىآيد » بيان آن اينكه اختيار يكى از افعال است . پس مخلوق خداوند متعال مىباشد . زيرا ممكن است و هر ممكنى مقدور خداوند متعال . پس اختيار مقدور خداوند متعال است و مخلوق او . پس چگونه گفته مىشود كه خداوند متعال فعل را به دنبال اراده خلق مىكند . پاسخ آن اينكه اختيار از جمله صفاتى است كه خداوند متعال آنها را در آغاز ، در بنده خلق مىكند ، همچون ساير صفات نفسانى و كيفيات معقول و محسوس بنده ، سپس فعل را بر آن مترتب مىكند . پس محذورى كه بيان كرده پيش نمىآيد . زيرا ما قسمى را اختيار مىكنيم كه مىگويد : دليل صحيح است و اختيار مستند به بنده است و از خداوند متعال صادر شده است .
اما اينكه گفت : « همچنين اگر اختيار صادر از بنده موجب وقوع فعل باشد ، فعل مستند به فاعل اختيار خواهد بود . » پاسخ وى اين است كه : ما اين قسم را انتخاب مىكنيم كه اختيار صادر از خداوند متعال است و نه از بنده . همچنين اين را انتخاب مىكنيم كه اختيار موجب فعل نيست .
اما اينكه گفت : « فرقى بين اختيار و مثلا خوردن در نسبت آن دو به ايقاع فعل و عدم آن نخواهد بود . » گوييم : اين نتيجه گيرى ممنوع است . زيرا همانگونه كه آورديم ، اختيار صفتى است كه موجب مىشود بنده به سوى تحصيل افعال توجه كند و فعل به دنبال توجه بنده به اختيار خلق مىشود و فعل مقارن است با آن اختيار و حال اينكه خوردن چنين نيست . پس فرق بين اختيار و خوردن واضح است .
اما اينكه گفت : « عادت ، واجب الاستمرار نيست . پس جايز است كه اختيار به وجود آيد ولى خداوند متعال فعل را به دنبال آن خلق نكند . » گوييم : مدعاى ما همين است و مراد از جواز ، امكان ذاتى است ، اگر چه عادت با آن مخالفت كند . ما با اثبات وجوب خلق فعل ، به دنبال اختيار در صدد يافتن راه رهايى نيستيم .

404