موجب عذاب است .
اينكه گفت : آيا شما ضرورتى سراغ داريد جز نسبت دادن اين نواقص به پروردگار خويش ؟ ! من به وى خبر مىدهم كه آنچه اينان را وادار كرده تا خلق را به خداوند متعال اختصاص دهند ، دورى و فرار از شركت صريحى است كه بر مخالفين لازم مىآيد .
مخالفانى كه ادعا مىكنند : بنده مثل خدا ، خالق است . در اين عقيده ، خطر شرك است . به همين جهت آنان از اين شرك فرار مىكنند و خلق را مختص خدا مىدانند .
من مىگويم :
همانطور كه گذشت ، صرف مالكيت نمىتواند مصحح عذاب بىگناه باشد . زيرا ، جواز ضرر رساندن مالك به ملك داراى حواسّ بدون ارتكاب جرم يا هر گونه فايده اى بر مالك از احكام مالكيت نيست ، بلكه با مقتضاى مالكيت كه رعايت مملوك و حمايت وى از زيان و ضرر باشد ، منافات دارد .
آنچه كه در مورد انگيزهء ياران خود بيان داشته ، اگر صادق است پس چرا براى خود قدرت ، اراده و ساير صفاتى كه به زعم آنان زايد بر ذات است و نيز صفت ملكيت را اثبات كرده‌اند و در تمام آنها مدعى مشاركت خداوند شده‌اند ؟ ! در حالى كه مشاركت در صفات از مشاركت در فعل عظيمتر است و اگر شرك بطور مطلق باطل باشد ، مشاركت خداوند متعال در وجود ، شيئيت و ثبوت هويت درست نخواهد بود . همانگونه كه قبلا گفته‌ايم ، حق اين است كه مشاركت در چيزى كه موجب نقص خداوند سبحان نيست يعنى مشاركت در امورى كه موجب الهيت و معارضت و يا مماثلت با خداوند ، نمىگردد ، نه تنها جايز مىباشد بلكه واقع هم شده است . چنانكه در محل نزاع اينگونه است . چگونه مىتوان گفت : اينها موجب نقص است . در حالى كه از مظاهر قدرت ربانى و دلايل نزاهت پروردگار است كه قدرت فعّال بندگان را دليل قدرت عظماى خود و راهى براى نزاهت ذات خويش از افعال قبيح بندگان قرار داده است ؟ ! آرى ، من به او خبر مىدهم آنچه كه آنان را به التزام به اين عقيده و در پيش گرفتن بدترين مسلكها وادار كرده ، تعصب در قبال گذشتگان و اقتداى به آثار آباء و اجدادشان است . خنده دار اينكه وى در مقام انكار تأثير بندگان ، تأثير آنان را اثبات مىكند ؛ آنجا كه مىگويد : من او را خبر مىدهم كه چه چيز آنان را به اين عقيده وادار كرده است . وى در اينجا با مذهب و عقيدهء خويش به خداوند شرك ورزيده ، به ساحت قدس پروردگار اسائهء ادب كرده است و با اين حال همواره همچون فاعل مؤثرى كه فاعل مؤثر ديگرى را عقاب كند ، مصنّف - ره - را مورد

377