واجب باشد بلكه عادت خداوند متعال به اعطاى ثواب به دنبال عمل صالح و عقاب كردن به دنبال كفر و عصيان جارى شده است . منظور از جواز تعذيب پيامبران و ثواب فراعنه و ابليسها نفى وجوب آن بر خداوند متعال است و اين مستلزم وقوع نيست بلكه وقوع آن محال عادى است و بارها اين را بيان كرده‌ايم . پس هيچ محذورى پيش نمىآيد .
من مىگويم :
كسب و مباشرت اثرى است كه همچون اصل فعل از خداوند متعال صادر شده است - چنانكه خود آنان عقيده دارند - زيرا خداوند ، خالق هر چيزى است . پس چگونه بنده به خاطر كسب ، مستحق ثواب و عقاب است ؟ ! و چگونه استحقاق ، مختص كسب است و نه اصل فعل ، و حال اينكه هر دو از خداوند متعال است و بنده بالاضطرار محل آن است .
آنگاه اگر بنده به واسطهء كسب مستحق ثواب باشد ، با حكم خصم مبنى بر عدم وجوب ثواب دادن وى متناقض است . زيرا چگونه ثواب ، حق بنده بر خداوند است ولى اداى آن بر خداوند واجب نيست و حال اينكه خداوند ، عادل است . البته از آنجا كه عقاب ، حق خداوند متعال است ، مىتواند از آن گذشت كند . اين مطلب را بيان كرديم و در آينده هم - ان شاء الله تعالى - خواهد آمد .
دعوى عادت باطل است . زيرا ثواب و عقاب به دنبال فعل و متأخر از آن است ، پس وجه عادت و علم به آن چيست ؟ مگر اينكه ادعا كند خداوند متعال در قرآن مجيد به علم عادى خبر داده است ، كه اين هم بر اساس مذهب آنان به دليل توقف بر ثبوت صدق كلام خداوند متعال ناتمام است . زيرا خداوند متعال به اين مطلب هم خبر داده است كه آنچه بخواهد محو مىكند و آنچه بخواهد نگه مىدارد .
اينكه گفت : مستلزم وقوع نيست ، از نظر ما مسلَّم است ليكن مستلزم عدم وقوع هم نيست و همين احتمال كافى است . زيرا عقاب پيامبران و ثواب دادن به فراعنه و ابليسها بر غير سفيه جايز نيست و خداوند از آن منزه است . خداوند سبحان اين حكم آنان را انكار كرده ، مىفرمايد : * ( « ما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ » ) * [1] .
مصنّف - اعلى الله مقامه - مىگويد :
16 - مخالفت كتاب خدا ( قرآن ) كه نعمت را از كافر منتفى مىداند . زيرا اگر خداوند

[1] . قلم / 36 - 35 .

370