چرا كه از آشكارترين امور منافى با حكمت و عظيمترين نقص بر خداوند عادل است .
پس عقلا ممتنع بالغير است و بلكه مثل اين عمل دربارهء كمترين عقلا نقص است تا چه رسد به خداوند متعال . همينطور مىتوان فرض سوّم را اختيار كرد . يعنى وقوع احتمالى .
زيرا اگر جايز باشد كه خداى سبحان اين قبايح را خلق كند ، احتمال مىدهيم كه پيامبرى هم بدان برانگيخته باشد . از نظر ما ، ادعاى علم عادى بر عدم وقوع ، ممنوع است . زيرا هيچ يك از ما از همهء پيامبران و شرايع آنان اطلاع كافى ندارد و جز اندكى ، چيزى از آنان نمىدانيم . پس ممكن است پيامبرى يا پيامبرانى آمده باشند كه اين كار شريعت آنان بوده ولى كسى از آنان پيروى نكرده يا امت آنان از بين رفته باشد . از خصم جاى تعجب نيست كه دعوى ضرورت را انكار كند . زيرا كارشان بر انكار ضروريات مبتنى است .
مصنّف - شرّف الله منزلته - مىگويد :
14 - خداوند سبحان از شيطان زيانآورتر باشد . زيرا اگر خداوند كفر را در بنده خلق كند و سپس به جهت كفر او را عذاب نمايد ، از شيطان زيانآورتر خواهد بود . زيرا شيطان نمىتواند بنده را وادار به انجام قبايح كند بلكه او را به سوى آن مىخواند .
چنانكه خداوند متعال فرموده است : * ( « وَما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي » ) * [1] و نيز دعوت شيطان هم فعل خداوند متعال است . ليكن خداوند سبحان بندگان را بر انجام قبايح مجبور مىسازد . اگر چنين باشد ، مدح شيطان و ذم خداوند متعال توسط كافر ، نيكو خواهد بود - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا .
فضل مىگويد :
پناه بر خدا از زبان گشودن به اين گفتار و جسارت بر تصوير كشيدن امثال اين ترهّات .
خداوند متعال خالق همهء چيزها است و حال اينكه تعذيب بر مباشرت و كسب مترتب است . خلق كفر قبيح نيست زيرا هدف و غايت آن ورود شقى به آتش است چنانكه نظام عالم هستى اقتضا مىكند . از اين گذشته ، تصرف خدا در بنده ، هر گونه كه بخواهد ، ظلم نيست . زيرا اين تصرف ، تصرف در ملك او است و دانستيد كه تصرف مالك در ملك خود به هر نحوى كه بخواهد ، ظلم نيست . خداوند متعال ، اگر چه كفر را در بنده آفريده ، ليكن اين بنده است كه مباشرت و كسب مىكند . خداوند متعال پيامبران را مبعوث كرده ، قوت نظر را آفريده ، دلايل وحدانيت خود را در آفاق و انفس پراكنده است . همهء اينها

[1] . ابراهيم / 22 .

368