مدعى است كه در جهان نه قبيح است و نه شرّ مگر افعال انسان . اين ادعاى باطلى است .
زيرا قبايح غير از افعال انسان در هستى فراوان است . مثل خوك و حشرات موذى . آيا مىتواند بگويد كه اين موجودات غير مخلوق خدايند ؟ پس اگر بگويد كه اينها مخلوق خداوند متعال مىباشند ، آيا قباحت و شرارت آنها را منع مىكند ؟ اين مخالف ضرورت و حسّ است . پس آنچه كه از عقيده به خلق افعال قبيح بر اشاعره لازم مىآيد ، بر وى هم لازم مىآيد .
من مىگويم :
همانطور كه گذشت ، اصطلاحات صرف و اينكه خلق غير از فعل است ، نفعى به حال آنان ندارد . اگر هم پذيرفته شود ، باز مصنّف آنان را چنين ملزم مىكند كه اگر خداوند خالق قبايح مثل ظلم و عبث باشد ، جايز خواهد بود كه تمامى مخلوقات خداوند ، قبيح باشد . در نتيجه در هستى چيزى وجود نخواهد داشت مگر آنچه كه از جنس ظلم و عبث ، و لواط و زنا ، و قيادت و فساد در زمين و مانند آن باشد . پس اگر اين مطلب از نظر آنان جايز باشد ، بىترديد تجويز كرده‌اند كه خداوند عابث و ظالم باشد ! زيرا هيچ عاقلى شك ندارد كه هر كس كه مخلوقاتش اينگونه باشد و نه غير آن ، عابث و ظالم خواهد بود - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا - پيش از اين دانستيد كه قبيح نبودن چيزى از خداوند ، به لغو بيشتر شبيه است .
بنابر گمان باطل وى كه خالق صفت ، غير از كسى است كه بدان متصف مىشود ، بايستى وصف خداوند متعال به صفات فعلى صحيح نباشد . پس نمىتوان صفاتى همچون هادى ، رحمان و رزاق را بر خداوند متعال اطلاق كرد . زيرا هدايت ، رحمت و رزق مخلوق خداوند است و همينطور محيى ، مميت ، معزّ و مذلّ و . . . را نمىتوان بر خدا اطلاق كرد . حقيقت اين است كه در بعضى از صفات ، تلبس به مبدأ به اعتبار ايجاد است مثل ظالم ، عابث ، هادى ، محيى ، ضارب و مانند آن . در بعضى ديگر به اعتبار قيام و حلول صفت در موصوف است مثل : حىّ ، ميت ، سفيد ، سياه و مانند آن . بعضى هم به اعتبار ديگر ، چنانكه بيان آن پيش از اين گذشت . پس دليلى بر استدلال نقضى خصم به سياهى در جايى كه بحث از قبيل ظالم و عابث و لاعب است ، وجود ندارد . همانگونه كه شكى در صدق اين مشتقات بر كسى كه مبدأ آنها يعنى ظلم ، عبث و لعب را ايجاد كرده وجود ندارد ، خصوصا اگر مصنوعات او به اين مبادى اختصاص داشته باشد .
ايراد نقضى وى بر خلق خوك و حشرات موذى به ادعاى اينكه اين موجودات قبيح

365