باشد كه كفر و ضلالت را در بنده خلق كند ، » . اين بيان نياز به توضيح ندارد . بدون شك سدّ باب استدلال بر اين امور ، خرق اجماع امت است . پس روشن شد كه مصنّف لوازم اربعه و وجه لزوم آنها را بيان كرده است لكن به نحو لف و نشر مشوش . زيرا دليل لزوم سوّم را بر دليل دوّم مقدم داشته است . لذا كلام مصنّف - ره - با تمام وضوحى كه دارد براى خصم روشن نشده است .
وى براى پاسخگويى از بعضى دلايل به اين پاسخ تشبّث جسته كه عمل كردن خداوند متعال بر خلاف عادت محال عادى است . زيرا عادت خداوند بر اين جارى شده كه معجزه را به دست دروغگو ظاهر نكند ، در اخبار خود دروغ نگويد ، بر انجام قبايح برنيانگيزد و بر آن تشويق نكند و نيز كفر را در دلها تزيين نكند و مانند آن از امورى كه مصنّف جواز آن را بر جواز خلق قبايح توسط خداوند متعال مترتّب كرده است . همانطور كه بارها در گذشته آورده‌ايم ، از وى مستند اين عادت و اين امور غيبى را مىخواهيم و اينكه معناى عادت در اينكه شريعت اسلام و عقيدهء اشاعره ، حق است و بس ، چيست ؟
ما تمام آنچه را كه خصم در آن مرتكب خبط شده به فهم خواننده واگذار مىكنيم تا مبادا از بيان دوبارهء آن ملامتى پيش آيد .
مصنّف - اجزل الله ثوابه - مىگويد :
11 - تجويز اينكه خداوند متعال ظالم و عابث باشد . زيرا اگر خداوند خالق افعال بندگان باشد كه از آن جمله است قبايحى مثل ظلم و عبث ، جايز خواهد بود كه فقط آن را بيافريند چنانكه تمام آنها ظلم و عبث باشد . پس خداوند ظالم و عابث خواهد بود - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا .
فضل مىگويد :
پناه بر خدا از گشودن زبان به اين ترهات و اباطيل ! چگونه چنين چيزى از اين عقيده لازم مىآيد و حال اينكه ظلم و عبث از افعال بندگان است و نسبت به خداوند هيچ چيز قبيحى وجود ندارد . از سوى ديگر ، خالق يك چيز غير از فاعل آن است ولى اين مرد بين خالق صفت و كسى كه به آن صفت متصف است ، فرق نمىگذارد . تمام محذورات وى ناشى از همين عدم فرق است . مگر نمىبيند كه خداوند خالق سياهى است . پس آيا جايز است كه گفته شود : خداوند سياه است . چنين است اگر خداوند خالق ظلم و عبث باشد ، آيا جايز است كه گفته شود : خداوند ظالم و عابث است . پناه بر خدا از تعصبى كه انسان را به هلاكت مىكشاند . از سوى ديگر ، اين مرد ، قبايح را در افعال انسان منحصر مىكند و

364