او زيبا جلوه دهد و او را از حق منع كند و بدان مشغول دارد تا اينكه او را به جهت آن عذاب و عقوبت كند ، لازم خواهد آمد كه دين اسلام كفر و ضلالت باشد با اينكه خداوند آن را در دلهاى ما زيبا گردانيده است و بعضى از اديان مخالف با اسلام ، حق باشد ليكن خداوند متعال ما را از آن منع كرده ، خلاف آن را در ديدگان ما زيبا جلوه داده است و اگر اين را جايز بدانند بر آنان لازم مىآيد كه آنچه بدان عقيده دارند ، ضلالت و كفر و آنچه دشمنان آنان بدان عقيده دارند ، حق باشد . و اگر نمىتوانند قطع پيدا كنند كه عقيده آنان حق است و عقيده دشمنان آنان باطل ، ديگر مستحق پاسخ نخواهند بود .
فضل مىگويد :
در اين فصل به چيزهاى عجيب و غريبى استدلال كرده كه جا دارد آن را ظريف طبعان مضحكهء خود قرار دهند . از آن جمله : استدلال وى به لزوم انسداد باب اثبات صانع و صادق بودن خدا و استدلال به صحت نبوت ، بر اينكه بنده موجد افعال خويش است . وى در بيان وجه ملازمه چيزى غريب و عجيب آورده است ، بدين شرح :
ما به حدوث عالم چنين استدلال مىكنيم كه جهان محتاج محدث است و آن را به افعال خود قياس مىكنيم كه به خود ما نيازمند است . پس هر كس حكم اصل را در اين قياس كه همان موجد بودن بنده براى افعال خويش است ، انكار كند ، نخواهد توانست اين شيوه را به كار برد . اثبات اين ملازمه از چيزهاى خنده دار است . زيرا :
اولا - وى امور حادث جهان را در انسان منحصر كرده است . اگر اصلا انسان و افعال او خلق نمىشد ، استدلال بر وجوب وجود محدث ، به حركات حيوانات و ساير چيزها ممكن بود . گويا اين مرد چيزى از معقولات نمىداند و به دليل دون رتبگى علمى ، شايستگى ندارد كه با وى مباحثه شود ليكن يك دفعه ، به اين بلا گرفتار شدم و بر آن صبر پيشه كردم .
ثانيا - وى بر اين مطلب كه بنده موجد افعال خويش است ، به لزوم انسداد باب صحت نبوّت و صحت شريعت استدلال كرده است . حال از كجا اين ملازمه را فهميده است براى ما معلوم نيست . سپس مدعى شده كه به خرق اجماع منجر مىشود . در حالى كه تمام اين استدلالات خرافه و هذيان است و احدى از اهل علم و معرفت بدان زبان نمىگشايد مگر امثال او .
سپس بر بطلان اين مطلب كه خداوند خالق قبايح است به لزوم عدم امتناع ظهور معجزه به دست دروغگو ، استدلال كرده است . پيش از اين هم بارها بدان استدلال كرد و

361