تا چه رسد به اينكه جهت گناه را به مشيت خداوند متعال نسبت دهند . اينكه گفت : « اگر تكذيب در آيه اوّل براى علت گناه قرار دادن مشيت و در آيه دوّم براى تعميم حكم مشيت موجب خلق نبود ، بين آيه اوّل و دوّم فرقى نبود . » مىگوييم : فرق بين دو آيه آشكار است . زيرا آيه اوّل در مقام تكذيب نفى كننده مشيت مؤثر از خويش و استناد آن به خداوند ، است ولى آيه دوّم در مقام فرض مشيت خداوند متعال است و اينكه اگر تعلق آن به عدم شرك فرض شود ، شرك نمىورزيدند .
مصنّف - اعلى الله مقامه - مىگويد :
و - آياتى كه بندگان را به انجام افعال و پيشى گرفتن از يكديگر در انجام آن ، قبل از اينكه فوت شود ، امر مىكند : * ( « وَسارِعُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ » ) * [1] ، * ( « أَجِيبُوا داعِيَ الله وَآمِنُوا بِه » ) * [2] ، * ( « اسْتَجِيبُوا لِلَّه وَلِلرَّسُولِ » ) * [3] ، * ( « يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ » ) * [4] ، * ( « فَآمِنُوا خَيْراً لَكُمْ » ) * [5] ، * ( « وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ ما أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ » ) * [6] ، * ( « وَأَنِيبُوا إِلى رَبِّكُمْ » ) * [7] .
چگونه درست است كه بنده را به طاعت و پيشى گرفتن از ديگرى در انجام آن امر كند ، در حالى كه بندهء مأمور از انجام طاعات ، عاجز و ناتوان است ؟ ! همانگونه كه محال است به فردى كه به بيمارى مزمن مبتلا و زمينگير است ، بگويند : بپاخيز و بايست يا به فردى كه از فراز كوه بلندى در حال سقوط است ، بگويند : جان خود را حفظ كن ، در اين موضوع هم امر كردن بنده محال است .
فضل مىگويد :
امر بندگان به پيشى گرفتن در كارهاى خير از باب تكليف است . پيش از اين فايده تكليف بيان شد و گفتيم كه چه بسا تكليف انگيزه اى شود براى روى آوردن بنده به سوى خداوند متعال . خلق ثواب و عقاب به دنبال تكليف و برانگيختن و عمل بندگان ، همچون خلق احراق به دنبال آتش است . همانگونه كه نمىتوان گفت : چرا خداوند احراق را به دنبال آتش آفريد ، همينگونه پسنديده نيست كه گفته شود : چرا ثواب و عقاب را به دنبال طاعت و معصيت آفريده است . زيرا خداوند متعال مالك مطلق است و هر گونه اراده كند ، حكم مىكند . در پاسخ اينكه گفت : چگونه درست است كه بنده را به طاعت و

[1] . آل عمران / 133 .
[2] . احقاف / 31 .
[3] . انفال / 24 .
[4] . حج / 77 .
[5] . نساء / 170 .
[6] . زمر / 55 .
[7] . زمر / 54 .

349