و بدل اشتمال از كل شيىء ، زيرا احسان خلق به اعتبار احسان مخلوق يا مستلزم آن است و قرائت اوّل هم بدان گواهى مىدهد . چگونه ممكن است گفته شود خداوند سبحان ، مخلوقات خود را نيكو نيافريده است و حال اينكه وى اتقان را نفى و عجز يا جهل را براى خداوند سبحان ثابت مىكند ؟ ! گمان وى در كثرت موجودات آزار رساننده و قبيح در مخلوقات خداوند متعال ، گذشته از اينكه با گفتهء پيشين وى هيچ چيز قبيحى از خداوند متعال صادر نمىشود ، منافات دارد ، اين ايراد بر وى وارد است كه موجوداتى كه آزار مىرسانند به دليل مصالح زيادى كه دارند ، قبيح نيستند ، اگر چه كسانى كه نمىدانند خداوند احسن الخالقين است و افعال او متقن و منزه از قبيح ، خيال مىكنند كه اين موجودات ، قبيح هستند ! معنايى كه وى از آيه سوّم كرد و گفت : معناى آيه اين است كه ما آسمانها و زمين را نيافريديم مگر آميخته به حق ، همان است كه مصنّف - ره - اراده كرده است و بالضروره مقتضى است كه تمام مخلوقات خداوند متعال حق باشد وگرنه چگونه خداوند متلبس به حق است و مخلوقات و مصنوعات او باطل ، همچنان كه اگر بعضى از مخلوقات خداوند لعب و عبث باشد ، خداوند از لعب و عبث منزه نخواهد بود ؟ !
مصنّف - قدس الله روحه - مىگويد :
د - آيات دالّ بر ذم بندگان به جهت كفر و ارتكاب معاصى مثل : * ( « كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِالله » ) * [1] ، انكار و توبيخ با عجز از آن ، محال است . اشاعره عقيده دارند كه خداوند كفر را در كافر خلق و آن را از او خواسته است و بنده بر غير آن قادر نيست . پس چگونه با اين حال خداوند ، بنده را توبيخ مىكند ؟ ! * ( « وَما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى » ) * [2] ، استفهام در اين آيه استفهام انكارى است . روشن است كه اگر كسى ، فردى را در خانه اى محبوس سازد ، چنان كه نتواند از آن خانه خارج شود ، سپس به او بگويد : چه چيزى تو را از انجام احتياجاتم منع كرد ، بيان چنين سخنى قبيح خواهد بود . * ( « ما ذا عَلَيْهِمْ لَوْ آمَنُوا » ) * [3] ، * ( « ما مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ » ) * [4] ، * ( « ما مَنَعَكَ إِذْ رَأَيْتَهُمْ ضَلُّوا » ) * [5] ، * ( « فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضِينَ » ) * [6] ، * ( « فَما لَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ » ) * [7] ، * ( « عَفَا الله عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ » ) * [8] ، * ( « لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ الله لَكَ » ) * [9] ، چگونه جايز است كه خطاب به بنده بگويد : چرا آن را

[1] . بقره / 28 .
[2] . كهف / 55 .
[3] . نساء / 39 .
[4] . اعراف / 12 .
[5] . طه / 92 .
[6] . مدّثر / 49 .
[7] . انشقاق / 20 .
[8] . توبه / 43 .
[9] . تحريم / 1 .

345