متعال ننامند ، به ما زيانى نمىرساند .
در مورد گمان باطل وى تفاوت به واسطهء كسب و مباشرت است ، مىگوييم : آنان گمان مىبرند كه خداوند متعال خالق تمام اشيا است . هر چيزى داراى تفاوت خواه كسب باشد و خواه چيز ديگر ، از آن خلق خدا خواهد بود و در نتيجه تفاوت در خلق خدا است و حال اينكه آيهء مباركه آن را نفى كرده است . پس فرار كردن و پناه بردن به كسب و مباشرت ، نفعى به حال آنان ندارد . خنده دار اينكه چند سطر پس از اين گمان كه مذهب جميع پيروان اسلام ، تنزيه افعال خداوند از تفاوت است ، سخن خود را تكذيب مىكند ، تفاوت در ساير چيزها مانند انسان و غير آن را كه از مخلوقات خداوند متعال است ، اثبات و سپس آن را با افعال بندگان به خداوند متعال نسبت مىدهد ! اين هم تكذيب خداوند متعال است در آيه مباركه * ( « ما تَرى فِي خَلْقِ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ » ) * [1] . اشتباه وى از جهل وى به معناى آيه ناشى شده است . زيرا منظور از تفاوت در آيه ، اختلاف در صورت و ماده يا حسن و احسنيت و مانند آن نيست تا آيه تكذيب شود بلكه مراد از تفاوت در اين آيه ، اختلاف در حسن و قبح و وقوع خلل و عدم اتقان در بعضى از آنها است . ليكن خصم بدين معنى راضى نيست زيرا گمان مىكند كه خلق خدا در حسن و قبح متفاوت است .
اگر اشكال شود كه شايد وى از خلق ، معناى مصدرى آن را فهميده است . لذا عقيدهء وى به تفاوت در مخلوقات ، موجب تكذيب آيهء مباركه نخواهد شد ؛ گوييم : گذشته از اينكه كلامش هيچ اشعارى به اين تفسير ندارد ، اگر هم چنين بود ، نمىبايست ادعا مىكرد كه تفاوت به واسطهء كسب است . به علاوه تعليق رؤيت منفى ( ما ترى ) به خلق دليل بر ارادهء مخلوق از آن است ، از اين گذشته ، عقيده به وقوع تفاوت در مخلوقات مستلزم نفى اتقان و ثبوت نقص در خداوند سبحان در عجز يا جهل مىباشد كه اين هم كفر است .
پاسخ وى از آيهء * ( « أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَه » ) * [2] كه گفت : كفر مخلوق است نه خلق ، بنابر قرائت اكثر قاريان كه خلقه را به فتح لام قرائت كرده‌اند ، تا فعل باشد ، غلط آشكارى است . بنابراين ، آيه مباركه تصريح دارد كه خداوند متعال هر چيز مخلوق خود را به نيكوترين وجه آفريده است . همينطور است بنابر قرائت وى به سكون لام تا مصدر باشد

[1] . ملك / 3 .
[2] . سجده / 7 .

344