پوشيده نيست كه تمثيل وى به خانه از دو جهت با موضوع مورد بحث ما مخالف است :
1 - حسن وجود مستراح در خانه و مدخليت آن در تكميل خانه بر همگان ظاهر است . زيرا اگر مستراح نبود ، خانه كثيف و آلوده مىگشت و زندگى اهل خانه به كدورت مىگراييد . بر خلاف موضوع مورد نزاع ، يعنى افعال بندگان مثل جور ، خبر چينى ، قتل ، سرقت ، راهزنى و مانند آن كه در جهان ، شرّ است و موجب فساد و نقصان در نظام عالم و نه موجب كمال .
2 - ظلمى در قرار دادن مستراح به عنوان محلى براى كثافت نيست چرا كه شعور ندارد بر خلاف قرار دادن عاصى به عنوان محلى براى كارهاى زشت و سپس عقاب وى به خاطر آن افعال .
از شگفتترين عجايب اينكه گفت : « و آتش جهنم از گناهكاران پر نخواهد شد . » ، اين سخن كسى است كه مىپندارد خداوند سبحان در پر كردن آتش جهنم از بندگانش ، فايده و نيازى دارد . از اين گذشته اگر خداوند حق هر گونه تصرفى آنگونه كه بخواهد ، دارد ، ديگر نيازى به خلق معصيت ندارد بلكه مىتواند همينگونه و ابتدائا آتش جهنم را از بندگان خود پر كند . اى كاش مىدانستم كه آيا اين عدل است كه پس از آنكه نظام خود را با بندگان تكميل و آنان را از بدكاران قرار داد ، آنها را عقاب كند يا اينكه به ثواب سزاوارتر هستند ؟ از اين گذشته تمثيل به خانه با عقيده به اصلح مناسب است در حالى كه اشاعره بدان عقيده ندارند . بعضى از محققين اين مثال را براى تقريب اين عقيده بيان كرده‌اند .
خصم بدون انديشه ، اين تمثيل را از آنان گرفته و در جايى غير از موضع خود كه موافق مذهب او نيست ، قرار داده است . من نمىدانم در ذكر به كارگيرى بردگان بدون مزد ، چه فايده اى عايد وى مىگردد ، چيزى كه نه مطلوبش را تقريب مىكند و نه با عقيدهء ما مخالفت دارد .
آنچه كه در به كارگيرى برده بيش از توان وى و قطع غذا و لباس او ظلم بودن اين عمل بيان كرده به مطلوب ما نزديكتر است . زيرا اين عمل از حيث خود ظلم است و نه از حيث عدم اذن شارع . بلكه اگر شارع بدان اذن مىداد ، اجازه دهنده به جور و ستم ناميده مىشد و اذنش هم ستم ديگرى به شمار مىآمد . ظلم عظيمتر از آن ، خلق فعل در بنده و عقاب وى به انواع عذاب در اثر آن فعل ، است . ما اين ادعا را نمىپذيريم كه اين حق خداوند است چون خدا مالك مطلق است . زيرا مالكيت مطلق عبارت است از سلطنت

334