تأديب و بعثت به فعل و اختيار مىخواند و حال اينكه از نظر آنان ، فعل و اختيار از آن خداوند متعال است و اصلا بنده در آن دو اثرى ندارد ؟ ! گمان وى در الزام ما در علم خداوند متعال ، چيزى است كه افراد آگاه اشاعره هم بدان رضايت نمىدهند تا چه رسد به ديگران . زيرا همانطور كه پيش از اين آورديم : علم تابع معلوم است و نه متبوع آن . در غير اين صورت خداوند ، قادر و مختار نخواهد بود .
زيرا همانطور كه خود وى در كلامش ذكر كرده ، آنچه كه خدا وجودش را مىداند ، واجب و آنچه كه عدمش را مىداند ، ممتنع است . آن كس كه مىداند مقصود گويندهء اين كلمات چيست ، اگر به پاسخگويى از آن بپردازد ، به خود توهين كرده است !
مصنّف - رفع الله درجته - مىگويد :
4 - خداوند سبحان ظالمترين ستمگران باشد - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا - زيرا اگر خداوند معصيت را بدون اينكه هيچ تأثيرى در آن داشته باشيم در ما خلق كند و سپس ما را به خاطر آن عذاب كند و به سبب اينكه اين معصيت از خداوند در ما صادر شده ، ما را عقاب نمايد ، نهايت جور و عدوان خواهد بود . پناه بر خدا از مذهبى كه به جايى منجر شود كه خداوند را به جور و عدوان موصوف گرداند . پس از خداوند متعال ، كدام عادل ، كدام منصف و كدام رحيم در حق بندگان خدا باقى خواهد ماند ؟ كيست غير از خدا كه جامع صفات كرم ، رحمت و انصاف باشد با اين حال ما را به سبب فعلى كه از او صادر شده و معصيتى كه او در ما انجام داد ، عذاب نمايد ؟ !
فضل مىگويد :
پناه بر خدا از نسبت ظلم و عدوان به خداوند منّان . خلق معصيت در بنده عاصى مستوجب ظلم نيست . زيرا ظلم تصرف در حق غير است . خداوند متعال در تصرفات خود در بندگان بر آنان ظلم نمىكند ( زيرا در ملك خود تصرف مىكند . ) روايت شده كه عمرو بن العاص از ابو موسى پرسيد : خداوند در من معصيت خلق مىكند و سپس به سبب آن ، با من دشمنى مىورزد ؟ ! ابو موسى گفت : زيرا خدا بر تو ظلم نمىكند . توضيح مطلب اينكه نظام كلى در آفرينش جهان اقتضا مىكند كه هم بنده مطيع وجود داشته باشد و هم بنده معصيت كار . همچون خانه اى كه مهندس حكيم مىسازد . اين خانه اقتضا مىكند كه هم مستراح داشته باشد و هم محلى براى نماز . اگر اين خانه مستراح نداشته باشد ، ناقص است . همينطور اگر در هستى ، معصيت كارى وجود نداشته باشد ، نظام كلى

332