بيان تكرار نيست امّا علت طولانى بودن آن ، اين است كه حجت بر عوام معلوم گردد تا شايد افراد خوش قلب از چنين عقيده اى برگردند . پاسخى كه وى بدان اشاره كرده است مبنى بر وجود قدرت و عدم آن ، بدون اينكه وجود قدرت ، تأثيرى داشته باشد ، هم مخالف ضرورت است . زيرا همانطور كه ديديد ، ضرورت همانگونه كه بر وجود قدرت حكم مىكند ، بر تأثير آن هم حكم مىكند و اگر تأثير قدرت نبود ، از وجود آن آگاه نمىشديم . زيرا احتمال مىرود كه فرق مخصوص اختيار و عدم اختيار باشد .
مصنّف - طاب ثراه - مىگويد :
2 - انكار حكم ضرورى در حسن مدح و قبح ذم نيكوكار ، و حسن ذم و قبح مدح بدكار . زيرا هر عاقلى بر حسن مدح و نيز قبح ذم كسى حكم مىكند كه دائما طاعات را انجام مىدهد و ذرّه اى معصيت و نافرمانى خدا نمىكند و در نيكى به مردمان مىكوشد و در راه خير بذل و بخشش مىكند و ستمديدگان را يارى و از ضعيفان دستگيرى مىنمايد . اگر كسى به اعتبار احسان و نيكوكارى وى به مذمت او بپردازد ، عقلا او را سفيه خوانند و همگان او را مذمت نمايند و بالضروره به قبح مدح فردى حكم مىكند كه در ظلم و جور و تصدّى و غصب اموال مردم و قتل افراد مىكوشد و از انجام امور خير ، هر چند اندك باشد ، ممانعت مىكند . هر كس بدين اعتبار وى را مدح كند ، سفيه خوانده شود و همگان او را ملامت كنند . از سوى ديگر بالضروره ، مدح و ذم افراد را به جهت درازى و كوتاهى قد و يا اينكه مثلا آسمان ، بالاى سر آنان و زمين زير پاهايشان است ، قبيح مىدانيم . در صورتى اين مدح و ذم حسن خواهد بود كه اين افعال از بنده صادر شود ولى از آنجا كه اين افعال از او صادر نشده ، مدح و ذم وى پسنديده نيست . اشاعره به حسن اين مدح و ذم ، حكم نكرده‌اند . آنان به حسن مدح و ثنا و شكر خداوند متعال به سبب نعمتهاى بيشمارش و حسن ذم ابليس و ساير كافران و ستمگران غرق در ستم حكم نمىكنند بلكه هر دو را در استحقاق مدح و ذم مساوى مىدانند . پس جا دارد كه عاقل منصف اين مسئله را بر عقل خود عرضه دارد و از آنچه كه عقلش بدان حكم مىكند ، پيروى نمايد و تقليد از اشتباه كنندگان و معتقدان به ضد صواب را ، رها نمايد كه در روز جزا هيچگونه عذر و بهانه اى در اين باره از او پذيرفته نخواهد شد و از ورود در جرگهء كسانى كه خداوند متعال درباره آنان فرموده : * ( « وَإِذْ يَتَحاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً

327