من مىگويم :
من معنايى براى تقدير پيش از خلق يعنى در ازل - چنانكه پيش از اين هم تعبير كرد - نمىشناسم . زيرا از نظر ما چيزى ازلى جز خداوند و از نظر آنان جز خداوند و صفاتش وجود ندارد . شايد منظورش صفت مرجحه است . بدين صورت كه عطف تقدير بر صفت مرجحه عطف تفسيرى باشد ، چنانكه قرار دادن هر دو به يك معنى ، بدين مطلب گواهى مىدهد . ليكن تعبير از صفت ذاتى به تقدير كه فعل است ، تعبير نامناسبى است .
به هر حال اينكه گفت : « بدون شك هر آنچه مرضى خداوند متعال است مورد رضايت پيامبر ( ص ) است . » باطل مىباشد . زيرا از آنجايى كه از نظر آنان خداوند سبحان ، افعال بندگان را اراده و آنها را آفريده است ، لازم مىآيد كه از آنچه به وقوع پيوسته جنايت و از آنچه معدوم است ، كراهت داشته باشد . زيرا ارادهء فعل به معنى صفت مرجحه ، متوقف است بر رضايت بدان و ارادهء عدم ، متوقف است بر كراهت از فعل آن . زيرا با اراده است كه ترجيح حاصل مىشود و ترجيح ، فرع رضايت به راجح و كراهت از مرجوح است .
پس خداوند سبحان به كفر و معاصى موجود راضى است و از ايمان و طاعات معدوم كراهت دارد و پيامبر ( ص ) بر خلاف آن ، از كفر و معاصى موجود كراهت دارد و از ايمان و طاعات راضى است ، پس در رضا و كراهت با هم اختلاف دارند . در اين صورت و بنابر تقدير اينكه منظور مصنّف از اراده ، رضايت باشد ، كلام وى كامل بوده و آنچه را كه به اشاعره نسبت داده صحيح است .
اينكه گفت : « اگر منظورش اين باشد كه خداوند متعال ، كفر را براى كافر مقدّر كرده است » ، اگر فرض شود كه مصنّف چنين اراده اى كرده باشد ، اين مستلزم رضايت به موجود و كراهت از معدوم است خواه از تقدير ، صفت مرجحه اراده شده باشد و خواه فعل . زيرا همانطور كه ديديد ، صفت مرجحه بر رضايت و كراهت متوقف است و فعل بر صفت مرجحه ، در اين صورت باز مخالفت بين خداوند و رسول خدا ( ص ) در رضايت و كراهت پيش مىآيد . اين را نيز ديديد .
مطلب دهم : ما فاعل كارهاى خود هستيم مصنّف - قدس الله روحه - مىگويد :
اماميه و معتزله اتفاق نظر دارند كه ما فاعل هستيم و در اين باره مدعى ضرورت هستند . مىگويند : هيچ عاقلى در فرق بين حركات اختيارى و حركات اضطرارى و اينكه

318