من مىگويم :
پوشيده نيست كه طاعت ، منوط به موافقت با اراده و عصيان منوط به مخالفت با اراده است نه منوط به موافقت و مخالفت با لفظ امر . از همين جهت است كه هر گاه ارادهء مولا بر چيزى دانسته شد ولى به دليل وجود مانعى امر نكرد ، بر بنده واجب است كه آن را انجام دهد و اگر عدم ارادهء مولا دانسته شد اگر چه در صورت ظاهر هم بدان امر كرده باشد ، انجام آن واجب نيست . از اين بابت گفته‌اند : طاعت ، موافقت امر است كه امر دليل اراده است و غالبا اراده ، بدون امر شناخته نمىشود . لذا آنچه كه مصنّف ( ره ) بيان كرده مبنى بر اينكه لازم مىآيد عاصى در عصيان خود مطيع باشد ، درست و به جا است . زيرا عاصى با ارادهء تكوينى و حتى با امر تكوينى موافقت كرده است . پس حتما مطيع است .
خداوند عز و جل فرموده است : * ( « فَقالَ لَها وَلِلأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قالَتا أَتَيْنا طائِعِينَ » ) * [1] * ( « إِنَّما أَمْرُه إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَه كُنْ فَيَكُونُ » ) * [2] .
مصنّف - اعلى الله مقامه - مىگويد :
3 - خداوند به چيزى امر كند كه از آن كراهت دارد . زيرا كافر را به ايمان امر كرده در حالى كه از ايمان كافر از اين جهت كه آن را به وجود نياورده ، كراهت دارد . از سوى ديگر از آنچه كه اراده فرموده ، نهى كند . زيرا خداوند كافر را از كفر نهى كرده در حالى كه كفر را از او خواسته است . هر كس از افراد بشر كه چنين كارى انجام دهد مردم او را سفيه و احمق مىخوانند - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا - پس چگونه جايز است كه انسان عاقل ، به خداوند و پروردگار متعال خود چيزى نسبت دهد كه از نسبت دادن آن به خود دورى مىجويد و خويشتن را از آن پيراسته مىداند ؟ !
فضل مىگويد :
پيش از اين بيان شد كه ما قبول نداريم كه امر خداوند بر خلاف ارادهء سفاهت باشد ، بلكه در صورتى سفاهت است كه غرض از امر منحصر در ايقاع مأمور به باشد و حال اينكه چنين نيست . زيرا كسى كه بنده اش را امتحان مىكند كه آيا از او اطاعت مىكند يا نه ، بنده را به چيزى امر مىكند كه فعل آن را از او اراده نكرده است . اما آنچه از وى صادر شده در حقيقت امر است . زيرا اگر بنده آن را انجام دهد ، مىگويند : امر مولاى خود را امتثال كرده است . اما اينكه انجام فعل را اراده نكرده است ، زيرا مقصود وى كه امتحان

[1] فصّلت / 11 .
[2] يس / 82 .

304