داشته باشد . البته هر گاه تكليف آزمايشى باشد ، اراده فقط بر رضايت به اصل تكليف متوقف است و به متعلق آن كارى ندارد .
حال كه اين را دانستيد ، مىگوييم : از آنجايى كه از نظر اماميه ، افعال بندگان ، مخلوق خداوند متعال نيست ، خداوند جز ارادهء تشريعى يعنى اراده احكام ، هيچ ارادهء ديگرى در افعال بندگان ندارد . از اين جهت به معصيتهايى كه بندگان اراده مىكنند و انجام مىدهند رضايت ندارد و همينطور از طاعاتى هم كه بندگان ترك مىكنند ، كراهت ندارد .
درست بر خلاف عقيده اشاعره كه مىگويند : افعال بندگان ، مخلوق خداوند متعال است .
از اين عقيده لازم مىآيد كه خداوند گناهانى را كه بندگان مرتكب مىشوند ، اراده كرده باشد و بدان راضى باشد و از طاعاتى كه بندگان ترك كرده‌اند ، كراهت و از عدم آنها رضايت داشته باشد . زيرا - همانطور كه گذشت - فعل معاصى متوقف است بر اراده معاصى و اراده متوقف است بر رضايت بر معاصى . ترك طاعات متوقف است بر ارادهء ترك و ارادهء ترك متوقف است بر رضايت بدان و كراهت از فعل آن . همچنين لازم مىآيد كه خداوند به چيزى امر كند كه عدم آن را اراده كرده است و از فعل آن كراهت داشته بر انجام آن رضايت ندارد . اين چيز ، همان طاعاتى است كه خداوند نيافريده است و از سوى ديگر از چيزى نهى فرمايد كه فعل آن را اراده فرموده از انجام آن رضايت دارد . اين چيز همان معصيتهايى است كه خداوند آفريده است . حتى اجتماع ضدين هم لازم مىآيد . بدين معنى كه به آنچه كه به فعل آن امر و يا انجام آن را ترك نموده است هم رضايت و هم كراهت داشته باشد . زيرا امر ، دليل بر رضايت و ترك دليل بر كراهت است . همينطور در آنچه كه از آن نهى كرده ولى آن را انجام داده است ، اجتماع ضدين لازم مىآيد . زيرا نهى مستلزم كراهت و فعل مستلزم رضايت است . اين مطلب ، چنانكه خصم گمان كرده ، مبتنى بر اين نيست كه اراده به معنى رضا باشد ، بلكه چنانكه بيان كرديم ، مبتنى است بر توقف اراده بر رضايت . پس اينكه گفت : « شرك را خداوند اراده كرده است بدين معنى كه شرك امرى است كه خداوند در ازل آن را براى كافر مقدر كرده نه بدين معنى كه خداوند بدان رضايت دارد و مشرك را بدان امر كرده است . اين از باب التباس رضا به اراده است . » سخن بىمعنايى است . به علاوه تفسير اراده به تقدير هم اشتباه است . زيرا اراده صفت ذاتى است در حالى كه تقدير ، فعل است . اگر هم اين تفسير را بپذيريم باز همانگونه كه ديديد ، تقدير متوقف است بر اراده كه خود متوقف است بر رضايت . از گفته‌هاى بىربط و زايد وى اين مطلب است كه گفت : « و مشرك را

302