قدرت و تأثير ما از مظاهر قدرت و دلايل لطف صنع و حكمت پروردگار است . بنابراين ، در هيچ حالى از خدا ، بىنياز نيستيم و با قوت و استقلال خود هيچ كارى انجام نمىدهيم .
اين چه مناسبتى با شركت در خلق دارد كه در عرض خداوند متعال قرار مىگيرد و چه ربطى به عقيده مجوس كه به دو خداى مستقل عقيده دارند ؟ بلكه بر عكس ، اين عقيدهء اشاعره است كه به عقيده بيشتر مجوس شبيه تر است . زيرا هر دو گروه با هم به قدما عقيده دارند . اشاعره از بعضى از مجوس پيشى گرفته و به شريكان خدا افزوده‌اند چه غير خدا يعنى صفات خدا را در خلق دخيل مىدانند ، در حالى كه بعضى از مجوس - آنگونه كه گفته شده - به خداى متعال اقرار دارند و او را بدون اينكه نيازى به ديگرى داشته باشد ، خالق خير مىدانند .
مصنّف - طاب ثراه - مىگويد :
3 - عدم وثوق به وعد و وعيد خداوند . اگر انجام فعل قبيح از سوى خداوند جايز باشد ، كذب هم از او جايز خواهد بود . در اين صورت جزم و تعيين به وقوع آنچه كه از وقوع آن خبر داده مبنى بر ثواب به خاطر طاعت و عقاب به واسطه معصيت ، منتفى خواهد شد . در اين صورت بنده به صدق خدا جزم و بلكه ظن هم ندارد . زيرا وقتى كه از خداوند انواع كذب و شرور در جهان به وقوع مىپيوندد ، چگونه عقل به صدق خدا در وعد و وعيد وى حكم كند ؟ اينجا است كه فايدهء تكليف كه عبارت است از پرهيز از عقاب و طمع در ثواب منتفى خواهد شد . چه كسى جايز مىداند كه از كسى پيروى كند كه معتقد است كذب از خداوند متعال جايز است و از سوى ديگر نه به بعث و نشور يقين دارد و نه به حساب و ثواب و عقاب ؟ آيا اين اعتقاد جز خروج از ملت اسلام است ؟ پس جا دارد كه افراد جاهل از تقليد و پيروى اينان بپرهيزند و عذر بيجا نياورند كه حقيقت مذهب آنان را نمىدانستيم . چرا كه آنچه گفتيم ، عين مذهب و صريح عقيدهء آنان است . ما از اين عقيده و اعتقادات مثل آن به خداوند پناه مىبريم .
4 - نسبت دادن بندهء مطيع به سفاهت و حماقت و نسبت دادن بندهء عاصى به حكمت و كياست و عمل به مقتضاى عقل ، بلكه هر آنچه بندهء مطيع در طاعت ، زهد و ردّ امور دنيوى و اقبال كامل به خداى متعال و انقياد در امتثال اوامر خداوند و اجتناب از نواهى او بيفزايد ، به وى جهالت ، حماقت و سفاهت بيشترى نسبت داده شود . از سوى ديگر هر اندازه بندهء عاصى بيشتر در عصيان و گمراهى و طغيان و ارتكاب محرمات و بهره گيرى از لذتهاى غير مشروع فرو رود ، به همان اندازه به عقل و درايت

279