حكم عقل خود انتخاب مىكند ، از اين جهت است كه يا صفت كمال است يا موجب مصلحت و در اينكه حسن و قبح بدين معنى عقلى است ، نزاعى نداريم . وى از اين جهت كه صدق و كذب موجب ثواب و عقاب است ، صدق را انتخاب نكرد . مگر چگونه مىتواند از اين جهت آن را انتخاب نمايد و حال اينكه اصلا ثواب و عقاب را نمىشناسد .
من مىگويم :
اشكال اين گفته وى را پيش از اين ديديد ، لذا نيازى در تكرار آن نمىبينيم . من نمىدانم كى ايجاب ثواب و عقاب ، معناى حسن و قبح عقلى است كه اماميه مدعى آن باشند و يا محل نزاع باشد . ما مىگوييم : مثلا ، صدق از آن جهت كه فعلى است كه از شخص صادر مىشود ، عقلا حسن است و كذب هم از همين جهت ، عقلا قبيح است ، در حالى كه آنان منكر آن هستند . پوشيده نماند اينكه انتخاب صدق را فرضى دانست ، دليل بر آن است كه اشاعره در اثبات حسن و قبح عقلى به دو معنايى كه وى گمان مىكند محل نزاع نيست ، مشكل دارند .
مصنّف - طاب ثراه - مىگويد :
3 - اگر حسن و قبح شرعى بود نمىبايست منكران شرايع به حسن و قبح عقلى حكم كنند ، امّا اين تالى باطل است . چه برهماييان كه همگى منكر اديان و شرايع هستند ، با استناد به ضرورت عقل ، به حسن و قبح حكم مىنمايند .
فضل مىگويد :
پاسخ برهماييان كه منكر شرايع هستند ، از اين جهت به حسن و قبح اشياء حكم مىكنند كه صفت كمال و نقص و مصلحت و مفسده است نه از جهت تعلق ثواب و عقاب . چگونه مىتوانند به ثواب و عقاب حكم نمايند در حالى كه نه ثواب را مىشناسند و نه عقاب را ؟ !
من مىگويم :
برهماييان از اين جهت به حسن و قبح افعال حكم مىكنند كه فعل هستند و بنابر نظر درست ، همين جهت است كه مورد بحث و نزاع است . آنچه كه بعضى از اشاعره مبنى بر تعدد معانى و تفصيل بين آنها ، ساخته‌اند براى فرار از تنگنا است ليكن در غير راه راست و يا تسليم در برابر حق بلكه خواسته‌اند به معارضه بپردازند .

264