متعال در افعال خود از قبيل خلق آسمانها و زمين ، و اجسام و اعراض ، تصرف ارادى و اختيارى دارد . اين اشاعره هستند كه خدا را موجب ، توصيف مىكنند . زيرا از نظر آنان خداوند موجب صفات خويش است . صرف اينكه مىگوييم : بر اساس عدل و رحمت ، بر خداوند واجب است كه عوض كارهاى بندگان را به آنان بدهد ، مقتضى اين نيست كه خداوند موجب بىاختيار است ، حتى اگر عوض را دينى بر عهده خدا بناميم ، باز بايد بگوييم كه اداى دين بنده ، اختيارى است پس چگونه است براى خداى متعال ؟ ! اين گفته از جهالتها و خرافات خصم است كه به هم بافته است .
اينكه گفت : « و هر گاه ( بنده ) عمل زشت انجام دهد ، واجب است بر او ( خدا ) عقاب وى ، حق ندارد كه بر بنده خود تفضّل كند ، » چنانكه خواهيد ديد ، از اوّلى دروغتر است .
خواجه نصير الدين طوسى ( قدس سره ) در تجريد الاعتقاد مىگويد : « عفو واقع شده چرا كه اين حق خداوند متعال است و در ترك آن اشكالى نيست و نيز از اين جهت كه عفو ، احسان است . نقل و اجماع نيز بر شفاعت دلالت دارد . » فاضل قوشجى در شرح خود آورده :
علماى امت اتّفاق نظر دارند كه خداوند متعال گناهان صغيره مردمان را بطور مطلق و گناهان كبيره را پس از توبه ، مىبخشد ؛ ليكن از كفر بطور قطع در نمىگذرد . در جواز عفو گناهان كبيره بدون توبه بين علماى امت ، اختلاف نظر است . گروهى از معتزله عقيده دارند كه از نظر عقلى جايز است ولى از نظر شرعى نه . ديگران به وقوع عقلى و شرعى عفو گناهان كبيره بدون توبه ، عقيده دارند .
مصنّف ( خواجه نصير الدين طوسى ) هم اين نظر را اختيار كرده است .
پس كجاست آن صدق و انصافى كه فضل در اين باره با خود شرط كرده بود ! ! از اين دو مطلب دروغتر اين سخن وى است كه : « خداوند جهان را آفريده بدون اينكه پيش از آن قضا و علم وى بدان تعلق گرفته باشد بلكه او چيزها را بطور اتفاقى مىآفريند . » زيرا ما معتقديم خداوند در ازل عالم لذاته است . اين عقيده كاملا آشكار است و چنانكه از اخبار اهل بيت ( ع ) بر مىآيد خداوند در ازل به هر چيزى از كائنات حكم كرده است مگر افعال بندگان . بلى در ازل قضاى به بعضى از معانى مثل خلق ، اعلام و تكليف نبوده است . صرف عقيده ما به عدم زيادت صفات خداى متعال بر ذات ،

253