كراهت دارد ، امر و از آنچه كه آن را اراده كرده ، نهى كند . پاسخ اين سخن را دانستيد .
گفتيم مراد اين است كه چيزى بر خداوند واجب نيست . اين تجويز براى نفى وجوب است ، اگر چه چيزى از امور مذكور در خارج واقع نشود . پس امر به مكروه و نهى از مراد ، جايز است ولى واقع نمىشود . بلكه عادى است ، اگر چه از نظر عقل ، دربارهء خداوند جايز باشد . اين مطلب را بارها گفته‌ام و تفصيل آن در پاسخ به گفته‌هاى وى در مباحث آتى خواهد آمد .
من مىگويم :
ما اين مطلب را از وى نگرفته‌ايم ، اگر چه مىتوان آن را از گفتهء وى هم گرفت . ما آنرا از گفتار آنان گرفته‌ايم كه مىگويند : افعال بندگان ، مخلوق خداى متعال است . زيرا خلق و تقدير يك چيز ، مستلزم اراده و رضايت خداوند است و تقدير عدم يك چيز مستلزم كراهت خداوند از آن چيز . اين مطلب را پيش از اين آورديم . پس اگر خداى سبحان به چيزى امر كند كه عدم آن را مقدّر كرده ، بدين معنى خواهد بود كه به چيزى امر كرده كه آن را اراده نكرده ، بلكه از آن كراهت دارد و هر گاه از چيزى نهى كند كه آن را مقدّر كرده ، بدين معنى است كه از چيزى نهى كرده كه آن را اراده كرده و بدان رضايت دارد .
همانگونه كه مصنّف - ره - بيان داشت . اين مسئله از نظر آنان هم واقع شده و هم بر اساس عادت ، جارى است . اگر بپذيريم كه ما اين مطلب را از وى گرفته‌ايم ، بايد پاسخ دهد كه از كجا دانسته است كه عادت خداوند تعالى بر عدم وقوع چيزى از امور مذكور - با اينكه اين امور غيبى است - جارى شده است ؟ ! گذشته از اين ، تجويز اين مطلب بر خداى سبحان ، نقص در حق خدا است و چه نقصى از اين بالاتر ؛ چرا كه ناشى از جهل و عجز است - تعالى الله عما يقول الظالمون .
مصنّف - شرّف الله قدره - مىگويد :
اين بود خلاصه عقايد دو گروه در عدل خداوند عز و جل . عقيده اماميه در توحيد ، شبيه عقيده آنان در عدل است . آنان مىگويند : خداوند متعال واحد است ، فقط او قديم است ، معبودى جز او نيست ، شبيه اشيا نيست و آنچه كه بر اشيا صحيح است از قبيل تحرك و سكون بر او صحيح نيست . او زنده ، قادر ، عالم و مدرك است و همچنان خواهد بود . هيچ نيازى به اشيا ندارد ، او از چيزها آگاه است ، مقدّر مىكند و زنده مىگرداند . از آن موقع كه خلق را آفريده ، آنان را امر و نهى كرده امّا پيش از آفرينش ، نه امر كرده و نه

239