فضل مىگويد :
همانطور كه گذشت : مذهب اشاعره اين است : خداوند تمامى كائنات را اراده كرده است . او طاعات را مىخواهد و خشنود است كه بنده او را طاعت كند . از سوى ديگر معاصى را به معنى تقدير ، اراده كرده است . زيرا خداوند تمامى كائنات را اراده كرده ، پس بناچار بايد هر چيزى به تقدير و اراده خدا باشد ليكن از ارتكاب معاصى راضى نيست و شما مىدانيد كه رضا غير از اراده است . اين مرد گمان مىكند كه اراده عين رضا است ، در حالى كه اين پندار باطل است . اينكه گفت : كراهت دارد كه او را مدح كند ، عين افترا است . همينطور است آنجا كه گفت : خداوند ، وجود فساد را خواسته و از وجود كفر رضايت دارد . اين از شيعه ، جاى تعجب ندارد . چرا كه دروغ و افترا طبيعت آنان است و غريزه آنها هم بر اين آفريده شده است .
من مىگويم :
اينكه گفت : خداوند طاعات را اراده كرده ، بدانها رضايت دارد ؛ بطور عام صحيح نيست . زيرا طاعاتى كه انجام نشده ، نه خدا آنها را اراده كرده است و نه بدانها رضايت دارد ، و گرنه بايد انجام مىشد .
اينكه گفت : خداوند معاصى را به معنى تقدير ، اراده كرده است ؛ اين هم صحيح نيست ، زيرا اراده سبب تقدير است نه خود آن . اگر هم اين را بپذيريم ، چاره اى نيست جز ارادهء معاصى ، زيرا تقدير بدون اراده ممكن نيست ، چرا كه اين اراده است كه مخصص است و نه چيز ديگرى .
اينكه گفت : ليكن از ارتكاب معاصى راضى نيست ، باطل است . زيرا اگر بدان رضايت ندارد پس چه چيزى او را به انجام آنها ملزم كرده است .
اينكه گفت : اراده غير از رضا است ؛ درست است . ليكن ارادهء فعل ، متوقف است بر اينكه بدان رضايت داشته باشد ، چنانكه اراده ترك هم متوقف است بر كراهت از فعل و مرجوحيت آن از جهتى . كلام مصنّف هم بر همين مطلب ، مبتنى است نه چنانكه خصم گمان كرده مبتنى بر اين است كه اراده ، خود رضايت است . خلاصه اينكه فعل اختيارى مستلزم رضايت و ترك اختيارى آن مستلزم كراهت فعل است وگرنه عمل از عقلايى بودن خارج خواهد شد . پس خداى سبحان مىبايست بنابر اينكه تقدير و تكوين افعال بندگان با او است ، از فساد و سب خدا كه واقع شده رضايت و از مدح خدا و صلاح كه ترك شده ، كراهت داشته باشد . گفتهء مصنّف همين است .

236