* ( وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى « ، [1] . اشاعره معتقدند كه خدا ، مردم را عقاب نمىكند مگر به دليل آنچه كه انجام نداده‌اند و آنان را ملامت نمىكند مگر بر آنچه كه مرتكب نشده‌اند . خدا به جهت فعل خود در ميان مردم ، آنان را عقاب مىكند . در ميان مردم سبّ و شتم خود را انجام مىدهد ، سپس آنان را بدين جهت ملامت مىكند و به واسطه اين كار خود ، آنها را عقاب نمايد . اعراض ( روى گردانى ) را در ميان مردم خلق مىكند و سپس مىگويد :
* ( « فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضِينَ » ) * [2] ، آنان را از فعل منع مىكند و سپس مىگويد : * ( « وَما مَنَعَ النَّاسَ أَنْ يُؤْمِنُوا » ، [3] .
فضل مىگويد :
چنانكه خدا در قرآن تصريح كرده ، اشاعره هم عقيده دارند كه خدا خالق هر چيزى است : * ( « خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ » ، [4] و آفريننده اى جز او وجود ندارد . مردمان را بر كسب و مباشرت آنان در گناهان و معاصى عقاب مىكند و بندگان را به دليل انجام كارهاى مذموم ملامت مىنمايد . او است كه همه چيز را مىآفريند ، هم او است كه اعراض را مىآفريند ليكن مباشر اعراض است . پس بنده معرض است . زيرا معرض كسى است كه مباشر فعل باشد نه كسى كه آن را خلق كرده است . همينطور است در مورد منع از فعل !
من مىگويم :
پوشيده نيست كه آيهء مباركهء * ( « خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ » ، [5] در دو جا از قرآن كريم آمده است :
1 - در سورهء مباركهء انعام ، آنجا كه مىفرمايد : * ( « ذلِكُمُ الله رَبُّكُمْ لا إِله إِلَّا هُوَ خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوه » ) * [6] . اين آيهء مباركه ظاهر در غير افعال بندگان است . زيرا خداوند امر به عبادت خويش و استحقاق عبادت خود را ، فرع وحدانيت خويش و آفرينش كائنات ، قرار داده است . روشن است كه در صورتى تفريح امر به عبادت بر خلق كائنات درست خواهد بود كه عبارت ، فعل عبد باشد . زيرا بىمعنا است اگر بگوييم : لا اله الَّا هو خالق عبادتكم و غيرها فاعبدوه ؛ نيست معبودى جز او كه آفريننده عبادت شما و كارهاى ديگر است . پس او را پرستش كنيد ! 2 - در سورهء مباركهء رعد ، آنجا كه مىفرمايد : * ( « أَمْ جَعَلُوا لِلَّه شُرَكاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِه فَتَشابَه الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ الله خالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْواحِدُ الْقَهَّارُ » ) * [7] . جبريون با اين آيهء مباركه بر

[1] انعام / 164 و . . . .
[2] مدثّر / 49 .
[3] اسراء / 94 .
[4] انعام / 102 .
[5] انعام / 102 .
[6] انعام / 164 و . . . .
[7] رعد / 16 .

226