خصم به معارضه با او پرداخته ، مىگويد : اشاعره به حسن و قبح عقلى به دو معنى اوّل قائل هستند . - ان شاء الله تعالى - در آغاز مطلب دوّم خواهيد ديد كه اين تفصيل را متأخران اشعرى براى كاستن از شفاعت اين عقيده ، قائل شده‌اند و در همانجا اشكالات وارد بر آن هم خواهد آمد .
سپس مصنّف به آنان نسبت داده كه معتقدند كه هر فعلى از انواع شرور مثل ظلم و شرك و غير آن ، كه در وجود واقع مىشود ، حسن است . اين گفته مبتنى است بر تعريف آنان از فعل قبيح كه عبارت است از هر آنچه كه شرع از آن نهى كرده و نيز تعريف آنان از فعل حسن كه عبارت است از هر آنچه كه شرع از آن نهى كرده است . بر اين اساس افعال شرورى كه مصنّف بر شمرده ، حسن خواهد بود ، زيرا اين كارها ، فعل خدا است و از فعل خدا ، نهى نشده است . ليكن متأخرين اشاعره از اين اشكال چنين خود را رهانيده‌اند كه مىگويند : فعل حسن آن است كه شرع بدان امر كرده و فاعل آن در دنيا مستحق مدح و در آخرت مستحق ثواب است . پس شامل فعل خداى متعال نمىشود . اما بر اين تقدير ، از آنان مىپرسيم كه فعل خدا ، حسن است يا قبيح ؟ اگر به حسن آن اقرار كردند ، بر آنان لازم مىآيد كه اين شرور حسن باشد و اگر به حسن آن اقرار نكردند ، از دايرهء اسلام خارج شده‌اند . ادعاى اينكه اين شرور از اين جهت كه به لحاظ آفرينش به خدا منتسب است حسن است و از اين جهت كه به لحاظ وصفيّت ، به بنده منتسب است و بنده محل آن ، قبيح است ادعاى باطلى است . زيرا حسن اين شرور از فاعل و قبح آن از محل و موصوف به آنها بدون اينكه اصلا در اين شرور اثرى داشته باشد - چرا كه تنها مؤثّر خداست - معقول نيست . خلاصه اينكه : اصل فعل ، محل فعل و تمامى جهات از خداوند متعال صادر مىشود . پس همهء آنها حسن است . در اين صورت به چه چيز قبيح خواهد بود ؟ !
مصنّف - طيّب الله رمسه - مىگويد :
اماميه و پيروان آنان - معتزله - عقيده دارند كه تمام افعال خداى متعال بر اساس حكمت است و صواب . نه ظلم و جورى در آن است و نه كذب و عبث و فاحشه . افعال زشت ، قبيح ، كذب و جهل از افعال بندگان است و خداى متعال از آن پيراسته و منزّه . در حالى كه اشاعره معتقدند : هيچ كدام از افعال خدا حكمت و صواب نيست و تمامى كارهاى زشت و قبيح از خداوند متعال صادر مىشود . زيرا مؤثّرى در وجود جز خداوند نيست .

223