پروردگار و بندگان مخلص و اولياى خداوند كه در تمام افعال خويش مطيع خدايند ، يقين داشته باشد و به عذاب احدى از كافران و مشركان و فاسقان و معصيت كاران ، اطمينان قلبى حاصل كند ! ! پس شايسته است كه مقلد خردمند به دقّت بنگرد كه آيا رواست با مثل چنين عقايد فاسد و آراى باطلى كه از پيروى هواهاى نفسانى و خواسته‌هاى شهوانى گرفته شده ، خداى متعال را ملاقات كند ؟ !
فضل مىگويد :
اين بحث را براى اثبات عدل كه اماميه و معتزله بدان معتقدند ، مطرح كرده است .
اينان عقيده دارند كه بنده در كارهاى خود مختار و خالق افعال خويش است . اگر بنده مختار نباشد ، عذاب او ، عدل نيست . علاوه بر اين ، آنان به وجوب كيفر معصيت كار ، حسن و قبح عقلى و غير آن ، عقيده دارند كه وى هم در اين فصل بيان مىكند . وى مدعى است كه خروج از اين عقيده ، موجب عدم متابعت از پيامبران است . اين ادعا ، ادعاى باطلى است . ما - ان شاء الله - در اين بحث عقايد اماميه و اشاعره را بطور مشخص بيان و حقيقت مسئله را توضيح خواهيم داد و در اين باره جانب انصاف را رعايت خواهيم كرد .
من مىگويم :
رعايت جانب انصاف را از سوى وى خواهيد ديد و ملاحظه خواهيد كرد كه تا چه ميزان بدان پاى بند است و از همين سخن وى كه گفت : آنان به وجوب كيفر معصيتكار ، عقيده دارند ، در مىيابند كه جز گزافه گويى و دورى گزيدن از انصاف ، - همانطور كه خواهيد ديد - چيزى نمىخواهد . ما مىگوييم : عقاب ، حق خداوند متعال است و مىتواند از حق خود عفو و گذشت نمايد . بلى ، اگر منظورش از وجوب كيفر معصيت كار ، وجوب اصل كيفر معصيت كار به لحاظ استحقاق است و خدا هم حق عفو و گذشت از آن را دارد ، درست گفته و مذهب ما هم همين است امّا همانگونه كه مشخص خواهد شد - ان شاء الله تعالى - منظورش اين نيست .
مصنّف - اعلى الله درجته - مىگويد :
اماميه و پيروان آنان يعنى معتزله عقيده دارند كه حسن و قبح عقلى است و مستند به صفات قائم به افعال يا به وجوه و اعتباراتى كه بر افعال واقع مىشود . امّا اشاعره عقيده دارند كه عقل به حسن و يا قبح هيچ چيز حكم نمىكند بلكه هر آنچه كه در وجود واقع مىشود حتى شرورى از قبيل : ظلم ، عدوان ، قتل ، شرك ، الحاد ، سبّ خداوند متعال و

221