و ساير كتابهاى اشاعره - اعم از كتابهاى همزمان مواقف و كتابهاى پس از آن - از عصر مصنّف متأخر بوده است . صاحب مواقف - كه جامعترين كتاب اشاعره است - اين اعتراضات و غير آن را از مصنّف و ديگر دانشمندان اماميه گرفته‌اند و گرنه اشاعره كوركورانه از شيخ اشعرى تقليد مىكنند .
10 - اعتبارى بودن قدم و حدوث مصنّف - اعلى الله مقامه - مىگويد :
بعضى از اشاعره عقيده دارند كه قدم وصفى است ثبوتى قائم به ذات خداى متعال .
كرّاميه معتقدند كه حدوث وصفى است ثبوتى قائم به ذات حادث . از نظر ما هر دو عقيده باطل است . زيرا اگر قدم ، موجود مغاير با ذات باشد ، يا قديم است يا حادث . اگر قديم باشد ، قدم ديگرى خواهد داشت و همينطور كه موجب تسلسل مىشود . اگر حادث باشد ، موصوف به نقيض خود خواهد بود و خداوند محل حوادث خواهد شد و قبل از حدوث خود ، قديم نخواهد بود . در حالى كه همه اينها معلوم البطلان است .
اما حدوث ، اگر قديم باشد ، قدم حادث كه شرط آن است ، لازم مىآيد و حادث موصوف به نقيض خود خواهد بود ، اما اگر حدوث ، حادث باشد ، موجب تسلسل است .
حق اين است كه : قدم و حدوث از صفات اعتبارى است .
فضل مىگويد :
اينكه قدم ، وصفى است ثبوتى ، عقيده شيخ اشعرى نيست . من به عقيده وى در اين مورد دست نيافتم . پاسخ گفتهء وى مبنى بر اينكه : اگر قدم وصفى ثبوتى باشد يا قديم است يا حادث . و اگر قديم باشد ، قدم ديگرى دارد و همينطور كه موجب تسلسل مىشود ، اين است كه : ما متسلسل را قبول نداريم . زيرا قديم بودن قدم از خودش است .
همچنين جايز است كه قديم بودن قدم اعتبارى باشد . زيرا وجود يكى از افراد طبيعت ، مستلزم وجود تمام افراد آن نيست .
من مىگويم :
خنده دار اينكه سخنش در يك سطر مختلف است . وى گمان كرده كه وصف ثبوتى بودن قدم ، از عقيده شيخ اشعرى نيست . سپس به دنبال آن ، مىگويد : من به عقيده وى در

219