لازم مىآيد و اگر يكى به ديگرى نياز نداشته باشد ، امكان تحقق يكى بدون ديگرى خواهد بود . پس بقا بدون استمرار و استمرار بدون بقا وجود خواهد داشت كه اين هم بالضروره باطل است . و اگر فقط يكى نيازمند باشد ، ديگرى از آن منفك خواهد شد كه اين نيز بالضروره باطل است .
2 - اگر وجود جوهر در زمان دوّم به بقا نياز داشته باشد ، دور لازم مىآيد . زيرا خود بقا عرضى است كه در وجود خود به جوهر نياز دارد . حال اگر به وجود اين جوهر كه بنابر فرض باقى است ، نياز داشته باشد ، هر كدام از بقا و وجود جوهر نيازمند ديگرى خواهد بود و اين عين دور و محال است . و اگر بقا به وجود جوهر ديگرى نيازمند باشد ، لازم مىآيد قيام صفت ، به غير موصوف ، كه غير معقول است . از اين اشكال پاسخ داده‌اند كه : بقا به جوهر نياز ندارد . پس جايز است كه قايم به ذات خود باشد نه در محل و وجود جوهر در زمان دوّم را اقتضا كند كه اين هم اشتباه است . زيرا مقتضى قيام بقا به ذات است پس جوهر خواهد بود در حالى كه بقا معقول نيست مگر عرض قائم به غير خود . همچنين لازم مىآيد كه از ذات به ذاتيت اولىتر باشد و ذات به وصفيت از آن اولىتر . زيرا مجردى است بىنياز از ذات ، و ذات محتاج به آن و محتاج به وصفيت از بىنياز اولىتر و بىنياز به ذاتيت از محتاج اولىتر است و نيز از اين جهت كه مقتضى بقاى جميع چيزها است چرا كه به يك ذات مخصوص ، اختصاص ندارد .
3 - وجود جوهر در زمان دوّم عين وجود آن در زمان اوّل باشد . از آنجا كه وجود جوهر در زمان اوّل بىنياز از اين بقا بود ، وجود آن در زمان دوّم هم بىنياز از اين بقا خواهد بود . زيرا اينكه بعضى از افراد طبيعت ذاتا نيازمند به چيزى باشند و بعضى ديگر بىنياز از آن ، ممتنع است .
فضل مىگويد :
متكلَّمان اتفاق نظر دارند كه خداوند باقى است . امّا در اينكه آيا بقا ، صفت ثبوتيهء زايد بر وجود است يا نه ، با هم اختلاف نظر دارند . شيخ ابو الحسن اشعرى و پيروانش ، و جمهور معتلهء بغداد معتقدند كه بقا صفت ثبوتيهء زايد بر وجود است . زيرا وجود بدون بقا تحقق دارد چنانكه در اوّل حدوث بود و بلكه پس از آن ، صفتى تجديد مىگردد كه بقا ناميده مىشود . از طرف ديگر بسيارى از اشاعره مثل : قاضى ابو بكر ، امام الحرمين ، امام فخر رازى و جمهور معتزلهء بصره ، بقا را به عنوان يك صفت موجود زايد نفى كرده‌اند .

204