ديگرى . نهايت امر اينكه اگر اتصاف از ديگرى باشد ، بقاى نقص شديدتر است .
ايرادات وارد بر پاسخ فضل از محال سوّم ، پس از بيان مراد متّصف ، معلوم مىشود .
مصنّف در اين محال دو اشكال بيان كرده است :
1 - بنابر اينكه علم صفت زايد و وجودى باشد ، ثبوت بىنهايت معانى قائم به ذات خدا لازم مىآيد . به دليل تعدد علوم ، در اثر تعدد معلومات كه غير متناهى است .
اشاعره پاسخ داده‌اند كه علم واحد است و تعدد در تعلَّقات است و تعلَّقات هم اضافى . پس غير متناهى بودن تعلَّقات جايز است ؛ همانگونه كه خصم در اين مقام گفته است . اين پاسخ نادرست است . زيرا چنانكه مصنّف بيان داشته ، شرط علم مطابقت است و محال است كه يك شىء واحد با امور مختلف مطابقت حقيقى داشته باشد . پس بايد متعدد علوم باشد نه فقط تعلَّقات . اما چون خصم ندانسته كه اين مطلب چيست و پاسخ آن ، كدام است ، متعرض آن نشده است .
2 - اگر علم صفت وجودى و زايد بر ذات باشد ، لازم مىآيد كه علم خدا به علمش زايد بر علمش باشد و علوم موجود تا بىنهايت تسلسل يابد .
مصنّف هر دو اشكال را با هم جمع كرده ، حاصل آن اين است كه : اثبات علوم وجوديهء قائم به ذات خداوند متعال و غير متناهى به تسلسلات غير متناهى بر آنان لازم مىآيد . بنابراين در هر مرتبه از مراتب تسلسل ، علوم غير متناهى ثابت مىشود كه چنين چيزى معقول نيست . خصم اشكال تسلسل را دريافته ليكن وجه آن را نشناخته است لذا پاسخ داده كه تسلسل محال لازم نمىآيد زيرا فاقد شرط ترتب در وجود است . اگر چگونگى تسلسل را مىفهميد هرگز ترتّب را انكار نمىكرد . ممكن است از اشكال تسلسل با مطلبى كه از مواقف و شرح آن استفاده مىشود ، پاسخ داد . بدين صورت كه تسلسل در اضافات است نه در امور وجودى . زيرا علم خدا ، واحد است و تعلَّقاتى به معلومات نامتناهى دارد كه از آن جمله است : علم خدا مخالف علم به آن است و اين اختلاف اعتبارى است نه ذاتى . اما بر اين پاسخ هم اين اشكال وارد است كه اگر علم خدا با علم او به علمش متحد شد و اختلاف بين آن دو علم ، اعتبارى گشت ، بهتر آن است كه در پاسخ گفته شود : تسلسل در علوم اعتبارى است . زيرا دليلى بر عدول از اين مطلب و پاسخ به اينكه تسلسل در اضافات است ، وجود ندارد در حالى كه اشكال در تسلسل علوم است .
به هر حال هر دو پاسخ باطل است . پاسخ اوّل كه مىگويد : تسلسل در اضافات است ،

201