صفة انها غير الموصوف و شهادة كل موصوف انه غير الصفة فمن وصف الله فقد قرنه و من قرنه فقد ثناه و من ثناه فقد جزّأه و من جزّأه فقد جهله . « به همين مطلب اشاره فرموده باشد .
5 - آنان در اينجا مرتكب يك امر معلوم البطلان هم شده‌اند . مىگويند : اين معانى نه نفس الذات است و نه مغاير با آن . اين گفته هم نامعقول است . زيرا هر گاه يك چيز به چيز ديگر نسبت داده شود يا اين چيز همان است و يا غير آن و معقول نيست كه هر دو نسبت را سلب كنيم و بگوييم اين چيز نه آن است و نه غير آن !
فضل مىگويد :
اشاعره معتقدند كه خداوند صفاتى دارد موجود ، قديم و زايد بر ذات خود . بنابراين خدا عالم است به علم ، قادر است به قدرت و مريد است به اراده و . . . . دليل آنان اين است : ما صفات الهيّت را از صفات شاهد مىفهميم . علت اينكه شيىء در شاهد عالم است ، علم است . همينطور است در غايب . تعريف عالم در اينجا اين است : من قام به العلم . همينطور است تعريف عالم در غايب . شرط صدق مشتق بر يكى از ما ، ثبوت اصل آن است . همينطور است در آنچه كه از نظر ما غايب است . وضع در ساير صفات هم بر همين قياس است . حال اين مطلب را از لغت و اطلاقات عرف مىگيريم . بدون شك عالم كسى است كه صفت علم قائم به او است . اگر به نفى صفات قائل شويم ، نصوص كتاب و سنّت را تكذيب كرده‌ايم . خداى متعال در قرآن ، صفات را براى خود ثابت كرده است . ما هم چاره اى نداريم كه صفات خدا را بدون تأويل اثبات كنيم . زيرا اضطرار به تأويل هنگامى است كه از اجراى آن بر حسب واقع عاجز شويم و دلايل عقلى هم بر امتناع اجراى آن بر حسب ظاهر دلالت كند . در حالى كه بحث فعلى ما اينگونه نيست . پس بايد آن را بدون تأويل بر حسب ظاهر اجرا كنيم . از نظر من عمدهء مطلب در اثبات صفات زايده همين است . زيرا استدلالات عقلى بر اثبات صفات ، داراى خلل است . و الله العالم .
به همهء وجوهى كه اين مرد در استدلال بر نفى صفات زايد آورده ، پاسخ داده‌اند :
1 - در پاسخ استدلال وى كه گفت : هر چيزى غير از خدا ممكن است و هر ممكنى حادث ، مىگوييم : ما هم قبول داريم كه هر چيزى غير از خدا ممكن است . ليكن در بيان مقدمهء دوّم مىگوييم : هر ممكنى غير از صفات خدا ، حادث است . زيرا صفات خدا نه خداست و نه غير خدا . اين مطلب را به زودى بيان خواهيم كرد .

195