كه كلام نفسانى از نظر اشاعره عين مدلول كلام لفظى است ، معنايش اين است كه كذب در كلام لفظى به كذب در كلام نفسانى بر خواهد گشت كه از اين هم نقص در صنعت خداوند متعال لازم مىآيد . « در صورتى اين اشكال وارد است كه لازم آيد هر كلام لفظى حتى كلام لفظى كاذب يك مدلول نفسانى داشته باشد كه البتّه اين مطلب از نظر ما محل بحث است . زيرا جايز است كه يك لفظ خبرى كاذب ايجاد كند و در نفس خود بر طبق معناى آن حكم نكند پس حكم نفسانى ثابت نمىشود تا كاذب باشد . زيرا كذب دائر مدار حكم است . البته كلام لفظى كاذب است . چه مشتمل بر حكم كاذب است .
از سوى ديگر بر اين دليل حتى در صورت اثبات صدق خداوند متعال در كلام نفسانى ، اين اشكال وارد مىشود كه محاليت نقص بر خداوند متعال در صفت را با اجماع ثابت كرده‌اند نه به وسيلهء عقل . از اينرو قوشجى در تقرير اين دليل گفته است كه كذب نقص است و نقص بر خداوند به اجماع همگان محال است . آنجا كه صاحب مواقف در تقرير اين دليل مىگويد : نقص بر خداوند متعال محال است ، شارح ، حكم به محاليت را ، در شرح مواقف ، به اجماع مقيّد كرده و گفته : اجماعا . روشن است كه حجيّت اجماع از نظر آنان مستند به گفتار پيامبر است كه خود موقوف بر ثبوت صدق آن حضرت است و ثبوت صدق حضرت از تصديق وى توسط خداوند متعال ، دانسته مىشود كه ارزش آن موقوف است بر ثبوت صدق كلام خداوند متعال . پس ثبوت صدق كلام خدا بر ثبوت آن متوقف است و همانطور كه ملاحظه مىكنيد ، اين دور است . البته ممكن است به اين اشكال هم همان پاسخى را بدهند كه از همين اشكال امّا در دليل ديگرشان در اثبات صدق كلام خداوند داده‌اند . آن دليل ، خبر دادن پيامبر ( ص ) از صدق كلام خداوند و بلكه اجماع پيامبران در اين باره است . در پاسخ به ايرادى كه بر اين دليل وارد شده چنين پاسخ داده‌اند : ثبوت صدق پيامبر ( ص ) بر تصديق وى از سوى خداوند متعال بوسيله كلام متوقف نيست تا مستلزم دور باشد بلكه صدق گفتار پيامبر ( ص ) موقوف است بر تصديق وى از سوى خدا با معجزه كه تصديق فعلى است نه قولى . بر اين پاسخ اين اشكال وارد است كه : معجزه فقط دلالت مىكند كه پيامبر ، فرستادهء خداست و آنچه كه آورده از سوى خداست . اما دلالت ندارد كه كلام پيامبر بطور مطلق صادق است و مطابق با واقع ؛ اگر چه از خودش باشد . از سوى ديگر اينكه معجزه ، مفيد يقين به پيامبرى پيامبر باشد ، از نظر اشاعره ممتنع است و - ان شاء الله تعالى - بزودى در جاى خود ، خواهيد شناخت .
به هر حال علم به صدق پيامبر موقوف بر تصديق وى از سوى خدا است ، اگر بگويند :

191