در افعال نيستند تا فرقى بين نقص در افعال و قبح عقلى ، آنگونه كه صاحب مواقف گفته است ، نباشد . حاصل استدلال اشاعره اين است كه اگر خدا كاذب باشد ، اين كذب نقص در صفت او خواهد بود ، چنانكه مىگويند : اگر خدا جاهل يا عاجز باشد ، نقص در صفت خدا است و قبحى را كه معتزله بدان قائل هستند و از آن نقص ، لازم مىآيد ، اعتبار نكرده‌اند . در اين مطلب بدقت تأمل كنيد چرا كه فرق بين آن دو دقيق است .
اينكه گفت : عدم جواز كذب بر خدا با قواعد اشاعره سازگار نمىباشد . كلامى باطل و به دور از انديشه و تأمّل است . زيرا عقيده به اينكه تنها مؤثّر در وجود خداوند است ، مستلزم اسناد افعال قبيح به خدا نيست . زيرا انجام افعال قبيح مستقيما از خود بنده است و نه مستند به خالق . گذشته از اين هر كس فعل قبيح انجام دهد ، بناچار بايد مرتكب كذب شود و جايز نيست كه صادق باشد و اين نهايت جهل است و عناد و خروج از چارچوب بحث ، چنانكه اگر اين كلام به عوام نسبت داده شود ، از آن استنكاف ورزند . بطلان وجه دوّمى هم كه در اين باره بيان داشت ، آشكار است . زيرا كسى كه قائل است كذب بر خدا به جهت اينكه مستلزم نقص مىباشد ، ممتنع است ، پس كذبى هم كه به دالّ بر معناى نفسانى تعلَّق مىگيرد ، نقص است ، حال چگونه با قواعد اشاعره سازگار نمىباشد .
من مىگويم :
بدان كه اشاعره با اين استدلال كه از كذب ، نقص لازم مىآيد ، صدق كلام خداوند را اثبات مىكنند ، خواه نفسى باشد يا لفظى و به خصوص كلام لفظى كارى ندارند . در صورتى كه اگر در كلام خداوند كذب صورت گيرد ، بعضى اوقات يعنى آنگاه كه راست مىگوييم و خدا دروغ ، از خداوند كاملتر باشيم . از اين لحاظ صاحب مواقف در عبارتى كه فضل از او نقل كرد ، بر اشاعره ايراد گرفته كه : اين دليل ، صدق خدا در كلام لفظى را ثابت نمىكند . زيرا لفظ ، فعل است و نقص در افعال عين قبح عقلى آن است در حالى كه اشاعره به قبح عقلى افعال عقيده ندارند . فضل گمان برده كه مقصود صاحب مواقف اين است كه مراد از نقص در اين دليل ، نقص در خصوص افعال است . از اينرو بر وى اشكال گرفته كه در اينجا مواد نقص در صنعت است نه نقص در افعال . شگفت اينكه پس از اقرار بر اين مطلب كه اشاعره به نقص در افعال عقيده ندارند ، بر حسب ظاهر كلام به ايراد دوّم مصنّف - ره - چنين پاسخ داده كه : كذب در كلام لفظى هم نقص است . همانطور كه مىبينيد اين خلط آشكارى است كه نياز به بيان ندارد . از سوى ديگر قوشجى از ايراد صاحب مواقف چنين پاسخ داده كه : « مرجع صدق و كذب ، معنى است نه لفظ و از آنجايى

190