در مورد فرد كذابى تدليس كند ، لزوما گناه بر عهده او است . زيرا وى ترجيح داده كه در شريعت به قول باطل عمل شود . « اين مطلب در ميزان الاعتدال در شرح حال محمد بن سعيد مصلوب ، از وى نقل شده است . بهتر اين بود كه ابن جوزى مطلب را به كذاب مختص نمىكرد بلكه گناه بر عهده هر كسى است كه ضعيفى را حتى از جهت غير كذب ، تدليس كند . زيرا احتجاج به خبر ضعيف بطور مطلق جايز نيست ، حتى كسى كه فردى را كه در نظرش ثقه است ، تدليس كند ، گناهكار است . زيرا ممكن است وى در واقع و از نظر شنونده و ديگران ثقه نباشد . پس چگونه آنان را به اشتباه مىاندازد و چيزى را كه حق ندارند بدان عمل كنند ، بر آنان تدليس مىكند ؟ نام بعضى از كسانى كه از نظر آنان به تدليس مشهورند ، ان شاء اللَّه تعالى بزودى خواهد آمد .
چهارم - بيشتر رجال سند در اخبار صحاح سته ، ايرادهايى غير از تدليس از قبيل دروغ و مانند آن ، دارند . حتى يحيى بن سعيد قطان كه از بزرگترين دانشمندان و رجال شناسان اهل سنت است ، مىگويد : « اگر قرار باشد كه جز از كسانى كه از آنان راضى هستم ، روايت نكنم ، فقط از پنج نفر روايت خواهم كرد . » اين مطلب ، در ميزان الاعتدال در شرح حال اسرائيل بن يونس از وى نقل شده است . ما در اينجا گروهى از رجال آنان غير از صحابه ، را كه مورد ايراد و اشكال قرار گرفته‌اند ، به ترتيب حروف مىآوريم .
من در اينجا با خود شرط كرده‌ام كه كسانى از راويان صحاح را نام ببرم كه مورد ايراد دو يا چند دانشمند بوده ، ايراد هم شديد باشد ، مثل اينكه در موردش گفته باشند : كذاب است يا بسيار ضعيف است يا بر ضعف وى اجماع دارند . كسانى را كه در موردشان گفته شده : ضعيف است يا منكر الحديث يا غير ضابط يا كثير الخطا است را به منظور رعايت اختصار نياورده‌ام ، اگر چه روايتش از حجيت مىافتد . از سوى ديگر كسانى كه شرائط فوق الذكر در آنها جمع شده باشد ، در دلالت بر نادرستى صحاح سته ، كافى است . شايد بعضى از افراد مجهول الحال ، مدّلس و بعضى از ناصبيان را بيان دارم تا بدانيد كه صحاح آنان شامل انواع مختلف ايراد است . پوشيده نماند كه ناصبى بودن بزرگترين عيب است .
زيرا همانطور كه ديديد ناصبى منافق است و منافق كافر و بلكه بدتر از كافر . زيرا منافق كفر خود را پنهان و اظهار ايمان مىنمايد . لذا ضررش بر اسلام از كافر آشكار ، بيشتر است . خداوند منافقان را مذمت كرده و چنانكه در قرآن آمده : پستترين جايگاه را در جهنم براى آنان آماده كرده و در چندين جا آنان را مورد لعن و نفرين قرار داده است .

19