از اين امر در امان نبوده‌اند . شعبه گويد : « احدى از اصحاب حديث را نديدم كه تدليس نكند مگر عمرو بن مرة و ابن عون . » ميزان الاعتدال و تهذيب التهذيب در شرح حال عمرو بن مرة جملى اين مطلب را از شعبه نقل كرده‌اند . كافى است كه بدانيد : بخارى و مسلم هم اهل تدليس بودند . ذهبى در ميزان الاعتدال در شرح حال عبد اللَّه بن صالح بن محمد جهنى مصرى مىگويد : « بخارى از وى در صحيح روايت مىكند ، ليكن دربارهء وى به تدليس روى مىآورد و مىگويد : حدّثنى عبد اللَّه و نسب وى را نمىگويد . » به همين معنى مطلبى در تهذيب التهذيب در شرح حال عبد اللَّه هم آمده است .
بخارى در صحيح خود ، در مورد محمد بن سعيد مصلوب كذّاب مشهور هم تدليس كرده ليكن ذهبى آن را بر اشتباه حمل نموده است ، در شرح حال ابن سعيد مىگويد :
« بخارى در چند جا از وى روايت نموده است و چنين تصور كرده كه او گروهى است . » اين حمل ، بعيد است . اگر هم اين اشتباه را بپذيريم ، باز عيب ديگرى در صحيح بخارى است .
شرح حال اين دو مرد را در اسامى خواهيم آورد . ابن حجر از ابن منده نقل مىكند كه « وى گفت : بخارى در روايات خود آورده : قال فلان و قال ان فلان ، اين تدليس است . » سپس ابن حجر مىگويد : « آنچه بر من معلوم شده اين است كه وى در آنچه نشنيده ، مىگويد : « قال » و در آنچه شنيده ، مىگويد : « قال لى » يا « قال لنا » ، منتهى موقوف يا مشروط بدان نيست . و من اين مطلب را با استقرا در مطالب كتاب وى دريافته‌ام . » [1] همچنين ابن حجر از ابن منده آورده كه : « وى در مورد مسلم گفته : مسلم در آنچه كه از مشايخ خود نشنيده بود ، مىگفت : « قال لنا فلان » اين تدليس است . » [2] حال وضع دو كتاب صحيح و صاحبان آن دو كه به گمان اهل سنت صحيحترين كتابها است ، چنين است ، پس وضع ديگر كتابهاى آنان چگونه است ؟ ! و چگونه اخبارش اعتبار دارد و فردى كه مىخواهد به اين اخبار احتجاج كند ، به چه چيزى اطمينان مىكند ؟ ! تدليس شيوه اى است شايع و مستمر بين تمامى طبقات راويان اهل سنت . گذشته از اين :
غالبا تدليس به خودى خود ، دروغ است و دروغ موجب فسق . ابن جوزى گويد : « هر كس

[1] تعريف اهل التقديس بمراتب الموصوفين بالتدليس ، مصر 1322 ، ص 6 .
[2] همان منبع ، ص 7 .

18