روى گردانده‌اند و از شهوات دل كنده‌اند و با انجام رياضتها از همه چيز بريده‌اند ، نيكو نشمرد . نقل كرده‌اند كه بايزيد بسطامى براى تأديب نفس - كه او را به لذتى خوانده بود - يك سال نوشيدن آب را ترك نمود ؛ زبان منكران لال ، چهره آنان مشوه و چشمانشان كور باد .
اينكه گفت : خداوند به جهت تصديه ( بازداشت مردم از نماز ) كفار جاهلى را سرزنش كرده است ، متذكر مىشوم : چقدر اين مرد از تفسير و اسباب نزول قرآن بى خبر است ! بيان شده كه گروهى از جاهلان قريش پيامبر ( ص ) را با كف زدن و ممانعت از نماز ، در خانه كعبه مورد آزار و اذيت قرار مىدادند تا بر او وسوسه كنند . پس خداى متعال اين آيه را فرو فرستاد .
خداوند و رسول خدا ( ص ) در جاهاى فراوانى لهو را حلال كرده‌اند . از آن جمله :
ختنه سوران ، عروسى و ايام عيد . از سوى ديگر سماع مورد عمل صوفيه شرايطى دارد كه تمام آن از شرع گرفته شده ، آن را آداب و احوالى است كه فرد نادان نمىشناسد . لذا دربارهء آنها به اشتباه قضاوت مىكند .
در مورد اينكه سخن يكى از قلندريهء فاسق را كه در ايام زيارت قبر مولاى ما حسين نقل و آن را دليل بر تكذيب و ردّ بزرگان مشايخ محقق مشهور قرار داده است ، شگفتا كه اين مرد مزخرف گو از هر طرف بر مردم شوريده است . وى در عوارف المعارف و رساله قشيريه ننگريسته تا اهتمام آنان را در محافظت بر نمازها و آداب دقيقه بشناسد و ملاحظه كند كه احدى از فقهاى جميع مذاهب در رعايت دقايق آداب و خشوع و اهتمام نسبت به حفظ و محافظهء بر نماز به گرد آنان نمىرسد . امّا گفته يك قلندر فاسق را سند جرح و تكذيب آنان قرار مىدهد ! اين نهايت تعصّب و خروج از قواعد اسلام است . پناه بر خدا از عقايد فاسد از رونق افتاده .
من مىگويم :
شايد فضل از اينكه از دليل مصنّف بر بطلان حلول به دو دليل مذكور در مواقف و شرح آن عدول كرده ، پنداشته است كه اشاعره در استدلال بر بطلان حلول راه ديگرى در پيش گرفته‌اند . شايد نمىدانسته كه اين دلايل بطور مكرّر در كتابهاى متكلمان بيان شده و مناط در اين دلايل حتى در استدلال اخير هم اين بوده كه حلول مستلزم حاجت به محل و افتقار بدان است . زيرا اگر مانعى به وجود آيد هيچ كدام از اين دلايل كامل نخواهد بود .
در شرح مواقف دليل گفتهء نويسنده متن را در استدلال اخير كه گفته : « اگر ذاتا از محل

167