فضل مىگويد :
اين عقيده كرّاميه است . زيرا آنان از جمله كسانى هستند كه معتقدند خداوند جسم است . ليكن گفته‌اند : غرض ما از جسم اين است كه خدا موجود است نه اينكه متّصف به صفات جسم باشد . بنابراين نزاع با آنان نزاع در تسميه بوده ، مأخذ آن توقيف است كه در اينجا وجود ندارد . بودن خدا در جهت ، بروجه جسميت ، به اتفاق علما و هر گونه اختلاف ، باطل است . ليكن عادت چنين جارى شده كه به هنگام دعا به سمت بالا توجه داشته باشيم . زيرا بركات خداوندگارى از جهت آسمان به زمين نازل مىشود . در حديث آمده است كه زن گنگى را به نزد رسول خدا ( ص ) آوردند . حضرت پرسيد : خدايت كيست ؟ به آسمان اشاره كرد . حضرت ايمانش را پذيرفت . زيرا عادت چنين جارى شده كه به هنگام ذكر معبود به آسمان توجه مىشود . ممكن است اين مسئله مبنى بر ارادهء علو و تفوّق باشد لذا از علو عقلى به علو حسّى تعبير مىكنند . اگر كرّاميه اين معنى را اراده مىكنند ، بايد گفت كه صحيح است اما اگر چيزى را اراده مىكنند كه از لوازم اجسام است از قبيل بودن در جهت و مكان ، بى هيچ ترديدى باطل است .
من مىگويم :
شهرستانى در ملل و نحل ، كرّاميه را بيان و آنان را از صفاتيه و اهل سنّت شمرده و گفته است : آنان ياران ابو عبد الله محمد بن كرام هستند و از طوايفى تشكيل شده‌اند كه تعداد آن به دوازده فرقه مىرسد . سپس گفته است : ابو عبد اللَّه تأكيد دارد كه معبودش در عرش استقرار دارد و در جهت بالا و بر او اسم جوهر اطلاق كرده است . در كتاب خود موسوم به عذاب القبر گفته است : خداوند ، احدى الذات و واحدى الجوهر است و از صفحه عليا مماس بر عرش . انتقال و تحوّل و نزول بر او جايز است . بعضى از آنان گفته‌اند : خداوند بر بعضى از اجزاى عرش مستّقر است . بعضى از اينان را عقيده بر آن است كه عرش را ذات خدا پر كرده است . متأخران كرّاميه اعتقاد دارند كه خداوند متعال در جهت بالا و محاذى عرش است . بعد از آن اختلاف كرده‌اند : عابديه گفتند : ميان ذات حق و عرش آنقدر دورى و مسافت است كه اگر فرض كنيم به جواهر مشغول بود ، جواهر به او متصل مىشد و ديگر خرافات و ضلالتهايى كه شهرستانى از عقايد آنان نقل كرده است و به سبب هواپرستى و بى مبالاتى نسبت به پروردگار ، به آن روى آورده‌اند . در مواقف و شرح آن گفته است : « ابو عبد الله محمد بن كرام عقيده دارد كه خدا در جهت است همان گونه كه اجسام در آن قرار دارند و چنان است كه مىتوان به او اشاره كرد كه اينجاست يا آنجا ،

161