ترمذى در مورد سليمان بن ارقم ، ابو معاذ بصرى و عاصم بن عمرو بن حفص گفته است :
هر دو متروكند و با اين حال از هر دو نفر در سنن روايت كرده است .
در مورد بخارى و مسلم كه از نظر اهل سنت بالاترين منزلت را در ميان ارباب صحاح دارند و صحيحترين اخبار را آورده‌اند ، مطالبى بيان كرده‌اند كه مخالف اجماع است و آن اينكه هر دو به گروهى از افراد مجهول الحال صرفا بدين دليل كه عده اى و حتى يك نفر از آنان روايت كرده‌اند ، احتجاج نموده‌اند . با اينكه اين يك نفر راوى به مدح يا قدح فرد يا افراد مجهول الحال تصريح نكرده است . در اينجا به بعضى از افرادى كه به صرف روايت يك نفر از آنان ، اكتفا كرده‌اند ، اشاره مىكنيم . - براى دريافت صدق گفتهء ما به تهذيب التهذيب مراجعه كنيد - از آن جمله است : محمد بن عثمان بن عبد اللَّه بن موهب و محمد بن نعمان بن بشير ، كه بخارى و مسلم به اين دو نفر احتجاج كرده‌اند در حالى كه از هر كدام فقط يك نفر روايت كرده است . عطاء ابو الحسن سوايى ، عميد بن اسحق ، مالك بن جشعم ، مبارك بن سعيد يمانى و نبهان جمحى نيز از اين گروهند . بخارى در صحيح خود از اينان روايت آورده و حال اينكه از هر كدام فقط يك نفر روايت كرده است . از آن جمله :
قرفة بن بهيس عبدى ، محمد بن عبد اللَّه بن ابى رافع فهمى ، محمد بن عبد الرحمن بن غنج ، محمد بن عبد الرحمن مولاى بنى زهره ، محمد بن عمرو يافعى ، نافع مولاى عامر بن سعيد بن ابى وقاص ، وهب بن ربيعه كوفى و ابو شعبه مرى مولاى سويد بن مقرن مىباشند كه مسلم در صحيح خود به آنان احتجاج كرده در حالى كه از هر كدام ، فقط يك نفر روايت ، نقل كرده ، احدى آنان را موثق نخوانده است و هيچ كدام از مردم زمان ابو بكر و عمر نبوده‌اند تا گفته شود كه آن دو وثاقت آنان را از راه اطلاع مىدانسته‌اند . بلى ابن حبان بعضى از آنان را در ثقات آورده است . اين عادت ابن حبان در مورد افراد مجهول تابعين است ، لذا گفته اش بىارزش است . گذشته از اين ، وى پس از زمان بخارى و مسلم آمده و از اين جهت امكان ندارد كه آن دو بر توثيق وى اعتماد كرده باشند . چنين مواردى در اين دو صحيح و ساير صحاح فراوان است . چقدر از افرادى روايت كرده‌اند كه بر جهالت آنان تأكيد شده است و شما گوشهء بسيار اندكى از اين مورد را به زودى كه اسامى آنان را بياوريم ، خواهيد ديد . در ميزان الاعتدال در شرح حال حفص بن بعيل پس از ذكر گفتار ابن قطان كه در مورد وى گفته : مجهول الحال است ، بيان مىدارد .
اين نوع را در كتابم نياورده‌ام . زيرا ابن قطان در مورد كسى كه از امام معاصر آن

16