ظواهرش باقى مىگذارند و كيفيت و نقص را از ذات و صفات خدا نفى مىكنند . آنان به جسميت مشارك با اجسام ، آنگونه كه مشبهه معتقدند ، عقيده ندارند . پس چرا تقليد از اينان جايز نباشد ؟ مگر چه فسادى از اين روش لازم مىآيد ؟ با اينكه نصّ قرآن در توكيل علم متشابهات به خداوند متعال با ايشان موافق است . آنچه كه از ترهّات و اراجيف بيان كرده ، هيچكدام از عقايد مذهب اهل حق نمىباشد ، اين مرد به بيان چنين لاطائلاتى عادت كرده است .
من مىگويم :
از كلام وى فهميده مىشود كه نام اهل سنت و جماعت مخصوص اشاعره است ، در حالى كه اين از نظر معتزله و مجسمّه و ديگران پذيرفته شده نيست . بلكه همگى آنان در اين نام شريكند . چگونه اين اسم به اشاعره اختصاص دارد در حالى كه اين لفظ پيش از شيخ آنان ، ابو الحسن اشعرى و در زمان معاويه پيدا شده است . شهرستانى در ملل و نحل عقيده به جسميت را به كرّاميه نسبت داده ، آنان را از صفاتيه كه گروهى از اهل سنّتند ، شمرده است . در مواقف هم آن را به اينان و مقاتل بن سليمان و ديگران نسبت داده است .
در ملل و نحل و مواقف ، خرافات مجسمه را كه مصنّف آورده بيان داشته‌اند .
آنچه كه فضل دربارهء مذهب احمد بن حنبل ذكر كرده ، درست نيست . درست آن است كه سيد سعيد ( ره ) فرموده و فخر الدين رازى در رساله المعمولة لتفضيل مذهب الشافعى بدان گواهى داده است . رازى گفته است : « احمد بن حنبل از منكرين سر سخت متكلمان در تنزيه خدا بود و چون علاقهء فراوانى به شافعى داشت ، مشبّهه مدعى شدند كه او هم بر مذهب اينان بوده است . » اگر درست باشد كه احمد قائل به تشبيه نبوده ، بايد دانست كه مصنّف ( ره ) قول به جسميت را از حنبلىها نقل كرده است و بين آنان و احمد هيچ ملازمه اى در مسائل اصولى و حتى در بعضى از فروعات نيست چنانكه در مورد ساير مذاهب و پيروانشان هم چنين است .
آنچه كه وى گفته است مبنى بر اينكه احمد بن حنبل آيات تشبيه را بر ظواهرش باقى مىگذارد و كيفيت و نقص را از ذات و صفات خدا نفى مىكند ، تناقض آشكارى است .
زيرا باقى گذاشتن آيات بر ظواهر مقتضى جسميت و اثبات نوعى كيفيت است كه خود نقص به شمار مىرود . گذشته از اينكه حداقل چيزى كه ترك تأويل بر آن دلالت مىكند ، توقف در نفى تشبيه و جسميّت است همين در نقص احمد بس كه بنابر نقل رازى وى از منكران تنزيه خدا بوده است . زيرا از مشككان در مسئله اى است كه هيچ انسان با معرفت

159