شكر گزارى كنيم . اين شكر از فاعل ( خدا ) با معرفت او حاصل مىآيد . و نيز معرفت خدا دافع خوف حاصل از اختلاف است و دفع خوف بالضرورة واجب است .
در مقابل اشاعره گفته‌اند : معرفت خدا واجب نقلى است نه عقلى . آنان ملزم به دورند كه بطلان آن ضرورتا آشكار است . زيرا معرفت ايجاب متوقف بر معرفت موجب ، است .
زيرا كسى را كه البته به هيچ يك از اعتبارات نمىشناسيم ، بالضروره نمىدانيم كه موجب است . پس اگر معرفت موجب از معرفت ايجاب استفاده شود ، دور لازم مىآيد ، كه محال است . همچنين اگر اين معرفت به واسطهء امر واجب باشد ، امر به وجوب آن ، يا متوجه كسى است كه نسبت به خداوند متعال شناخت دارد يا متوجه كسى است كه شناخت ندارد و هر دو قسم باطل است . پس تعليل ايجاب به امر ، محال است . بطلان قسم اوّل بدين دليل است كه تحصيل حاصل لازم مىآيد كه محال است و بطلان قسم دوّم نيز بدين دليل كه محال است كسى كه نسبت به خداوند متعال شناخت ندارد ، بداند كه خدا او را امر كرده و امتثال امر خدا واجب است . حال اگر محال است كه بداند خداوند متعال او را امر كرده و امتثال امر خدا بر او واجب است پس امر او محال خواهد بود و الَّا تكليف ما لا يطاق لازم مىآيد كه بطلان آن را در آينده بيان خواهيم كرد . - ان شاء الله تعالى .
فضل مىگويد :
لازم است ابتدا محل نزاع را تحرير كنيم . لذا مىگوييم : آيا وجوب معرفت خداوند متعال كه مورد اختلاف است ، مستفاد از عقل است يا شرع ؟ اگر منظور استحسان و ترتب مصلحت است ، بعيد نيست كه گفته شود مستفاد از عقل است . زيرا شكر منعم متوقف بر شناخت او است و شكر بدين معنى واجب عقلى است . اشاعره در اين مطلب نزاعى ندارند . امّا اگر منظور چيزى است كه موجب ترتب ثواب و عقاب است ، بدون شك مستفاد از شرع است . زيرا عقل نمىتواند به چيزى حكم كند كه موجب ثواب نزد خدا است . معتزله هم با اهل سنت ( اشاعره ) در اينكه حسن و قبح بدين معنى عقلى است ، ليك شرع كاشف از آن دو است اتفاق نظر دارند . پس بنابر هر دو مذهب مىبايست وجوب معرفت خداى تعالى مستفاد از شرع باشد ، حال به هر دليل كه باشد خواه به دليل حاكميت شرع و خواه به دليل كاشفيت آن شرع .
بر اين اساس هر اشكالى كه بر مذهب اشاعره وارد است كه در اين باره مىگويند :
شرع حاكم بر وجوب است نه عقل ، همان اشكال بر مذهب معتزله هم وارد مىشود كه مىگويند : شرع كاشف از وجوب است ، زيرا بنابر هر دو قول بايد شرعى باشد كه حاكم

148