روايت است و در بالا به اشكال روايات اشاره كرديم . ظاهر آيهء دوّم پنهان شدن از خدا به لحاظ مكان است كه قطعا منظور اين پنهان شدن نيست . زيرا خداوند را نه مكان در بر مىگيرد و نه مؤيدى وجود دارد كه نشان دهد منظور از رؤيت ، حجب است تا عدم حجب مؤمنين از رؤيت لازم آيد ، بلكه آنچه احتمال دارد و حتى به قبول هم نزديكتر است اينكه منظور از آن ، حجب از رحمت خداوند و دورى از محل قرب معنوى به او است .
ممكن است ( ناظرة ) در آيهء اوّل به معنى ( منتظره ) باشد چنانكه از امير مؤمنان ( ع ) روايت و به مجاهد ، حسن ، سعيد بن جبير و ضحاك نسبت داده شده است . بر اين معنا دو اشكال شده است :
1 - نظر ، به معناى انتظار به كار نمىرود خصوصا اگر با حرف ( الى ) متعدى شده باشد .
2 - انتظار نعمت ، اندوه و گرفتارى است و اين در بهشت به وقوع نمىپيوندد .
در پاسخ ايراد اوّل مىگوييم : با توجه به تأكيد دانشمندان لغت ، مثل فيروزآبادى در قاموس و جوهرى در صحاح و ديگران مبنى بر وقوع استعمال نظر به معناى انتظار ، به اين ايراد توجه نمىشود . اين استعمال در قرآن نيز آمده است : * ( « فَناظِرَةٌ بِمَ يَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ » ) * [1] و * ( « انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ » ) * [2] و * ( « غَيْرَ ناظِرِينَ إِناه » ) * [3] . و شاعر مىگويد :
< شعر > وجوه ناظرات يوم بدر الى الرحمن يأتى بالفلاح < / شعر > ديگرى گفته است :
< شعر > كل الخلائق ينظرون سجاله نظر الحجيج الى طلوع هلال < / شعر > در اينجا منظور شاعر انتظار است و اگر منظورش رؤيت بود ، آنطور كه گفته شده ، بايد آن را با ( الى ) به كلمه ( سجال ) متعدى مىكرد و مىگفت : ( ينظرون الى سجاله ) .
پاسخ ايراد دوّم : براى كسى كه به حصول نعمت يقين پيدا كرده و مىداند آنگاه كه اراده و مشيت خداوندى بدان تعليق گيرد ، به آن نعمت خواهد رسيد ، در انتظار نعمت بودن نه تنها هيچ غم و اندوهى در بر ندارد ، بلكه موجب زيادت نعمت است .
گذشته از اين ، از آيهء مباركه به دست نمىآيد كه ( نظر ) در بهشت است بلكه همان طور كه از ادامه آيه يعنى : * ( « وَوُجُوه يَوْمَئِذٍ باسِرَةٌ تَظُنُّ أَنْ يُفْعَلَ بِها فاقِرَةٌ » ) * [4] به دست مىآيد ، شايد

[1] نمل / 35 .
[2] حديد / 13 .
[3] احزاب / 53 .
[4] القيمة / 26 - 25 .

136